Marco Hoffman, expert in plantentaxonomie

Mijn naam is Marco Hoffman, geboren in Groenlo in 1964 en getrouwd met Ilse. Wij hebben vijf kinderen die ook in tuinen en biologie geïnteresseerd zijn en er ook in hun studie of werk in meer of mindere mate mee te maken hebben. Als 12-jarige had ik al een tuintje samen met mijn vader. Hoewel niemand in mijn familie iets in het groen deed heb ik me er altijd toe aangetrokken gevoeld. Een aangetrouwde oom had een kwekerij annex tuincentrum. Daar hielp ik met van alles en nog wat tot de verkoop van kerstbomen aan toe. Als kind wilde ik tuinman of voetballer worden. Ik kon niet goed stil zitten; buiten en bewegen was een goede uitlaatklep. De motivatie om verder te studeren is in de loop der jaren gekomen. Het werd qua studie toch het groen en de natuur in plaats van bewegen/sport. Van 1985-1991 studeerde ik biologie aan de Universiteit van Wageningen en ben afgestudeerd op plantentaxonomie. Kennis van planten en plantennamen is van fundamenteel belang. De wetenschap is belangrijk maar ook de praktische plantenkennis. Dat was in die tijd niet ‘hip’ maar ik heb mijn eigen weg gekozen en heb van mijn hobby mijn beroep kunnen maken.

Marco Hoffman, expert in plantentaxonomie
Foto: Ineke van Teylingen

Ontwikkelen en ervaring opdoen
Na mijn studie heb ik een jaar als vrijwilliger in de botanische tuin van Wageningen gewerkt. Daarna ben ik in 1992 naar het Proefstation voor de Boomkwekerij in Boskoop gegaan. Dat was mijn droombaan en mijn eerste sollicitatie. Wij woonden in een appartement in Nijmegen. Ik trok de voordeur dicht en… sleutel vergeten! Twee uur later moest ik in Boskoop zijn. Ik had een hemdje aan, korte broek en slippers. Snel naar vrienden gefietst voor een reservesleutel. Keurig in pak en nipt op tijd op gesprek geweest bij Piet de Jong, het toenmalig hoofd van de afdeling. Gelukkig kreeg ik de baan en jaren later vertelde ik Piet wat er was gebeurd. Piet antwoordde: ‘Als je in korte broek was gekomen had ik je niet aangenomen.’ Wat zou mijn leven er dan heel anders uitgezien hebben. Boomkwekerijgewassen staan dicht bij de natuur. Daar voel ik me meer bij thuis dan bij kamerplanten of landbouw. Na de fusie met Wageningen UR/PPO bollen en fruit kwam ik eerst in Lisse (bollen) terecht en later in Randwijk (fruit). Die veranderingen waren niet ongunstig voor mijn sortimentskennis, ook van andere gewassen.

Onderzoeken, les geven en publiceren
Ik werk nu bij Naktuinbouw in het spanningsveld tussen wetenschap, praktijk en wetgeving. De meer juridische wereld van kwekersrecht en merkenrecht geeft nieuwe uitdagingen en inzichten. De opheffing van het Productschap voor Siergewassen was nadelig voor mijn vakgebied. Er was geen geld meer voor sortimentsonderzoek en plantentaxonomie. Ik ging op zoek naar iets anders en heb een dag in de week les gegeven op Larenstein. Bij Naktuinbouw had men interesse in mijn expertise. Mijn kennis en database met plantennamen van Wageningen heb ik mogen meenemen voor verder onderzoek naar de naamgeving van planten. Uiteindelijk resulteerde dit in de 2016 versie van de Naamlijsten voor Houtige Gewassen en Vaste Planten. Het is goed om een wetenschappelijke én praktische namenlijst als standaard te hebben. Er was veel variatie in de namen van specifieke soorten en cultivars (spelling, synoniemen en handelsnamen). Hoe meer bepaalde gewassen in gebruik zijn hoe meer variatie in namen (synoniemen) er in voorkomen.
Klimaatverandering houdt de gemoederen bezig. Wat heeft het klimaat voor impact op het sortiment? Het gebruikswaardedeel op het gebied van resistentie, boomspiegelbeplanting, planten voor luchtzuivering en geschiktheid op natte locaties onderzocht ik in Wageningen. ‘Zachte’ planten die van een mild klimaat houden voelen zich hier al jaren thuis.
Ik ben heel blij met mijn grote tuin, er staan veel geurende planten in. Ze geven je tuin een meerwaarde. Ik geniet ’s avonds van de geur van de Philadelphus, Lonicera en Brugmansia. Ook oude monumentale bomen vind ik fascinerend. Sinds een jaar heb ik bijen. Imkers hebben ook een passie. De autonomie en eigenzinnigheid plus een goed verhaal spreken me enorm aan. Die eigenschappen vind je ook bij mensen in de plantenwereld.

Philadelphus ‘Silberregen’
Foto: Marco Hoffman

Kennis doorgeven
Terugkijkend op wat ik tot nu toe heb gedaan heb ik superveel plezier beleefd aan mijn werk. Ik voel me als een vis in het water. Ik geniet van de contacten met mensen in het groen, zoals bij PPO in Wageningen, de NDV en de KVBC. Er is enorm veel kennis. Diversiteit in een vereniging is van groot belang. Je hebt denkers en doeners nodig. Ik heb veel respect voor mensen die zorgen voor verbinding in een vereniging. Samen met onder andere Piet de Jong geef ik les op de C-cursus van de NDV. Die drive om mijn verhaal te willen vertellen en de cursisten te leiden is heel intensief. Hier vind ik in Piet een goed voorbeeld, die dit op 83-jarige leeftijd nog steeds met veel verve doet! Bij Naktuinbouw ben ik trainer bij onder andere kwekersrechtcursussen. Op deze manier doe ik ook weer kennis op van anderen. Werken met en in het groen geeft me veel voldoening.

Een monumentale Eik van 1000 jaar in Zuid-Noorwegen
Foto: Marco Hoffman

Zaterdag 20 november: Najaarsbijeenkomst Opheusden

Zaterdag 20 november: Najaarsbijeenkomst

 Programma:
9.30 uur:          Ontvangst met koffie, thee in het gebouw van Agro de Arend. Agro de Arend is een toeleverancier van materialen voor de tuinbouwsector en het openbaar groen.
10.00 uur:        Opening door de dagvoorzitter
10.10 uur:        Inleiding over het geslacht Hamamelis door Abraham Rammeloo directeur Aboretum Kalmthout
11.10 uur:        Inleiding “wat we gaan zien op de Floriade in Almere” door Jaap Smit vanuit de gemeente Almere als dendroloog verbonden aan de Floriade

12.10 uur:        Lunchpauze, eigen lunchpakket meenemen, koffie en thee zijn aanwezig.
13.30 uur:        Takkenquiz met na afloop bespreking van de takken door Hans Janssen en Piet de Jong. Een traditioneel element tijdens de najaarsbijeenkomst. Op speelse wijze wordt gangbaar en minder gangbaar sortiment onder de aandacht gebracht. Het leren en niet het toetsen staat hierbij voorop.
15.15 uur:        Sluiting van de bijeenkomst

Verder:
Locatie:            Agro de Arend, Pottenveld 3, Opheusden.
Opgave:            tot 13 november. We laten 70 deelnemers toe. Dus tijdig aanmelden! Er zijn geen kosten aan deze dag verbonden.
De locatie is goed bereikbaar met de trein. Het is 5 minuten lopen van station Opheusden.

De wonderlijke Beukenlaan van Walcheren*

De Beukenlaan van de buitenplaats Berkenbosch bij Oostkapelle op Walcheren is ter plaatse bij iedereen bekend. Het is dan ook een wonderlijk fenomeen, een laanbeplanting van dikke, grillige en laag vertakte beukenbomen. Niet iedereen zal zich echter realiseren dat het hier gaat om een oeroude beukenhaag die sinds ten minste een halve eeuw niet meer is geschoren. Bijzondere landschapselementen worden eigenlijk pas echt spannend als er een tijd lang niet meer naar gekeken wordt.

De pittoreske Beukenlaan van Berkenbosch met aan weerszijden de uitgegroeide oude beukenstammen
Foto: Bert Maes

Berkenbosch biedt trouwens wel meer curiositeiten. Door zijn hogere ligging in de binnenduinrand is de buitenplaats ontsnapt aan de overstroming van Walcheren tijdens de oorlogsinundatie, het onder water zetten van het gebied, van 1944. De groene oase ligt aan de duinrand en net wat hoger dan de rest van het schiereiland. De parkbossen van Berkenbosch en de doorsnijdende lanen staan vol met oude zomereiken van zo’n 200 jaar oud, blijkens de jaarringen. Veel van die eiken hebben een grillige of scheve stamvorm vanwege de stevige zeewinden die Zeeland kunnen teisteren.

Volgens overlevering staat er ook een oude, rijk vertakte Taxus die als de inspiratiebron voor de Mondriaanbomen zou gelden. En inderdaad de boom lijkt er verdacht veel op, maar na wat meer nauwkeurige inspectie moesten we er toch op terugkomen: dit is niet de boom van de schilderijen van Mondriaan. Niettemin, we blijven de prachtige boom de Mondriaanboom noemen.

Iedere Beuk van de laan is een natuurkunstwerk. De oude vlechtarmen zijn goed herkenbaar.
Foto: Bert Maes

Blauwgroen, of toch…
Dan is er de zogenaamde Goudviskom met drie grote, monumentale Moerascipressen op de oever. En daar is iets merkwaardigs mee aan de hand. De drie bomen zijn alle drie net anders van kleur; een groene, een blauwgroene en een er tussenin. Deze variëteiten zijn in geen dendrologische sleutel te vinden, maar toch: een bomenboek uit 1949 meldt een opvallende blauwgroene Moerascipres en geeft er een eigen variëteitsnaam aan: Taxodium sempervirens cultivar ‘patens’. En jawel de boom was waargenomen op Berkenbosch! Of deze kleurvariant nog ergens anders is te zien is ons onbekend.

Buitenplaats met barokke aanleg
De huidige aanleg van Berkenbosch dateert uit het begin van de achttiende eeuw. Sinds die tijd is er wel het een en ander veranderd en aangevuld, maar de buitenplaats is nooit ‘verlandschappelijkt’ zoals dat op veel andere buitenplaatsen is gebeurd. Berkenbosch is daarom tegenwoordig nog een van de fraaiste voorbeelden van een buitenplaats met barokke aanleg in Nederland. Wel is eind achttiende eeuw aan de zeezijde, en in samenhang met de aanpalende buitenplaatsen, een beschutting tegen de wind (manteling) van eikenbos en -struweel aangelegd. Wellicht is toen ook de beukenlaan geplant.

Het is echter ook mogelijk dat de beukenlaan ouder is. De dubbele heg loopt aan de noordoostzijde van de buitenplaats parallel aan de duinen en de zee. Hij zal zijn bedoeld voor beschutting en privacy, en wellicht ook als afbakening van de buitenplaats.

Rond 1870 is het oude landhuis, dat bij de nog bestaande rechthoekige vijvers stond, afgebroken. Er is een nieuw landhuis op een andere plaats aangelegd met een parkachtige landschappelijke beplanting waarvan inmiddels weer diverse grote bomen te zien zijn. De oudere beplanting van vóór 1870 is merendeels behouden gebleven en sinds de Tweede Wereldoorlog enigszins verwaarloosd. Rigoureuze beheerplannen zijn wel gemaakt maar zijn, gelukkig, niet uitgevoerd. Waarmee een prachtig oud landgoed met de wonderlijke Beukenlaan bewaard is gebleven.

De Beukenlaan is dus in feite een uitgegroeide beukenheg. De stamdikte van de individuele bomen verraadt de hoge ouderdom en met de doorgeschoten stammen is het hegkarakter minder herkenbaar. De beukenheggen staan in aanleg aan weerszijden van de laan, maar zijn op enkele plaatsen verdwenen. Vermoedelijk rond 1930 of iets eerder is er een eikenrij toegevoegd aan de beukenhaag, deels tussen de Beuken, deels erachter. Het is een tweede tijdslaag van de laan geworden.

Deze oude Taxus kan zo doorgaan voor een Mondriaan(boom).
Foto: Hanna Hirsch

Vlechtheg
Op een enkel deel van de laan zijn enkele decennia geleden weer Beuken aangevuld, maar met historisch onbegrip als opgaande boompjes. Inmiddels worden door de eigenaar Staatsbosbeheer pogingen ondernomen om de ontbrekende hegdelen weer te herstellen en aan te vullen. Bij nadere beschouwing blijkt de heg grillige zijtakken te hebben die te verklaren zijn als ‘vlechtheg’. De beukentakken zijn naar links en rechts gebogen en gevlochten om een mooie dichte haag te verkrijgen. Het is een oeroude wijze van hegbeheer. Uit Vlaanderen kennen we een prachtige prent uit de zestiende eeuw waarop een gevlochten beukenhaag te zien is. In Nederland zijn er hier en daar nog wel bewaard gebleven. Beukenheggen staan vooral in gebieden met zandgronden, en daar zijn ze na 1950 op grote schaal verdwenen en vervangen door Haagliguster, Schijncipres, Levensboom (Thuja), Japanse berberis of Gewone laurierkers.
Het groene cultureel erfgoed krijgt gelukkig steeds meer aandacht en juist bij de oude buitenplaatsen en parken zijn vaak nog verborgen parels van oude beheerwijzen en oude cultivars te vinden.

* Dit artikel is een licht bewerkte versie van een eerdere publicatie in Bomennieuws, 42e jaargang, winter 2017, p. 26-27.