Weer een bomenboek, maar nu geschreven vanuit een niet vaak gehanteerde invalshoek: de bladeren. Het boek laat in vijftig verhalen de bladeren van boomsoorten de revue passeren met als doel om op een andere manier tegen bladeren en bomen aan te kijken. Naast een beschrijving van de kenmerken van de bladeren is er aandacht voor het determineren, de gebruiksmogelijkheden als bouwmateriaal, de medicinale werking en het gebruik als voedsel. Ook verdedigingsmechanismen van bomen en de bevruchting door insecten en ook boomprimaten worden besproken.

Voorbeelden van bomen die worden beschreven zijn de Sassafras, Dioon edule (de Mexicaanse palmvaren) en Ravenala madagascariensis (de Reizigersboom). Van de bladeren van de Sassafras is olie te winnen, een smaakstof die inmiddels vanwege gebleken giftigheid wordt afgeraden. Sap van de boom werkt abortief en ook sassafrasthee wordt niet meer gedronken. Dioon edule, is inheems aan de oostkust van Mexico. De zaadknoppen worden gegeten en de bladeren gebruikt als dakbedekking. De varen wordt, net als de meest andere palmvarens, bedreigd door illegale handel en inperking van het oorspronkelijke leefgebied. Ravenala madagascariensis is een wonderlijke plant en afkomstig van Madagaskar zoals de naam al aangeeft. De grote bladeren liggen in één vlak, vormen een grote waaier en zijn oostwest gericht, de reden waarom de boom Reizigersboom wordt genoemd. De bloemen worden bestoven door lemuren (halfaapjes) en vleermuizen die op het nectar in bloemen afkomen. Ook de Reizigersboom wordt in zijn bestaan bedreigd, maar hier is het uitsterven van de halfaapjes de oorzaak.

Een aanzienlijk deel van de wilde boomsoorten die genoemd worden, waarbij ook een kwart van de boomvarens, dreigt door het kleiner worden en de afnemende kwaliteit van hun habitat, uit te sterven. Deze verontrustende constatering wordt regelmatig genoemd bij de behandeling van de vijftig boomsoorten.

Het grote bladerboek is een boeiend, leerzaam en gemakkelijk te lezen boek.

Crowley, D. en Justice, D. (2022).
Het grote bladerboek.
Uitgeverij J.M. Meulenhoff,
Amsterdam.
ISBN 9789029096560.
Prijs: € 24,99

Dr. Paul Smith, secretaris-generaal van de Botanic Gardens Conservation International (BGCI), heeft een magistraal boek geschreven over bomen. De titel van het boek is Bomen. Van wortel tot blad en beter kan niet want het gaat over bomen in al zijn facetten: zaden, bladeren, vorm, wortelstelsels, bast, hout, bloemen, vruchten en symbiose tussen organismen. Veelomvattender kan nauwelijks. Het boek bevat opmerkelijk veel oogstrelende illustraties met toegankelijke teksten. Het laatste hoofdstuk ‘Bomen en wij’ handelt over de zo cruciale verhouding tussen bomen en de mens. Zelfs doorgewinterde dendrologen kunnen niet alleen genieten van dit boek, maar er ook van leren. Het boek heeft een internationaal karakter, daarom zijn er onderwerpen die niet rechtstreeks betrekking hebben op Nederland. Men kan dat een nadeel noemen, maar de veelomvattendheid verbreedt ook weer de kennis. De kennis over bomen is onuitputtelijk en hoe Paul Smith dat in dit boek kan samenvatten is verbijsterend.
Een boom van een boek!

Tip: op internet zijn delen van het boek te lezen en bewonderen (https://www.terralannoo.nl/nl/bomen)

Smith, P. (2022).
Bomen. Van wortel tot blad.
Uitgeverij Terra,
Amsterdam.
Prijs: € 45,
ISBN 9789089899088

In dit boek worden wetenschappelijke inzichten betreffende bomen evenals technische termen zeer helder uitgelegd.
In een inleidend hoofdstuk wordt een beknopt overzicht gegeven van de periode tussen de Big Bang en het verschijnen van bomen. Het Miller-Urey-experiment, dat aantoont hoe en wanneer complexe aminozuren spontaan kunnen ontstaan, komt langs en een hele serie begrippen, zoals prokaryotisch, zuurstofradicalen en hydratatie wordt toegelicht. Achterin het boek staat een verklarende woordenlijst.

Het hoofdstuk ‘Water’ beschrijft hoe water met opgeloste stoffen van de wortels naar de bladeren wordt getransporteerd. Daarbij worden veel technische termen gebruikt. De cohesie-tensie-theorie wordt besproken en ook het begrip hydraulische redistributie, een interessant verschijnsel. Laat de moeilijke woorden je niet afschrikken, want alles wordt goed uitgelegd. Terloops krijg je ook een stukje wetenschapsgeschiedenis mee.
Het volgende hoofdstuk gaat over fotosynthese, één van de belangrijkste processen in de natuur. Hierbij worden suikers gevormd die, samen met opgenomen mineralen, als basis dienen voor het maken van een grote verscheidenheid aan stoffen zoals eiwitten, vetten, DNA, cellulose, kurk, vitamines en hormonen. Eenvoudig gezegd bestaat fotosynthese uit twee reacties: de lichtreactie en de donkerreactie. Die worden uitvoerig besproken. Hierna komen de begrippen C3-, C4- en CAM-planten aan de orde. In ons klimaat komen C4- en CAM-planten als boom overigens niet voor. Het transport van suiker van de bladeren naar alle andere delen van de boom via de bastvaten maakt dit hoofdstuk compleet. De hoofdstukken over water en fotosynthese leveren de meeste inhoud van de notendop uit de titel!
Er volgen nog drie hoofdstukken over bossen, klimaatverandering en de rol van bomen in de stad, maar die zijn minder informatief. De nadelen van monoculturen zijn algemeen bekend, net als de argumenten voor en tegen het aanplanten van exoten (zeker na de NDV-dag over biodiversiteit in november 2022). Er wordt uiteraard gepleit voor het aanplanten van bomen en bossen en het duurzaam oogsten van hout uit volgroeide bossen. Met duurzaam oogsten wordt bedoeld dat je niet meer hout moet oogsten dan er in een jaar bij kan groeien. Het verder verduurzamen van het gebruik van hout is noodzakelijk. Verbranden is wel het laatste wat je met hout moet doen.
Dat bomen een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan een gezonder leefklimaat in de stad, door verkoeling, het vastleggen van fijnstof en een beter waterbeheer is voor elke bomenliefhebber inmiddels vanzelfsprekend.

N.B. In Arbor Vitae 32-2 van mei 2022 besprak Koos Slob twee boeken over fysiologie van planten die veel breder van opzet zijn, maar minder aandacht besteden aan het watertransport dan dit boekje.

Schreel, J. (2022). Bomen in een notendop. Wat je wil weten over bomen.
Uitgeverij Houtekiet,
Antwerpen/Amsterdam,
Prijs: € 19,99.
ISBN 978 90 8924 502 1