Deze keer een bespreking van twee al wat oudere boeken: Levensprocessen van Planten & Hoe werken planten? Ik wil ze graag onder de aandacht brengen omdat ik ze regelmatig raadpleeg. Zoals u misschien weet, verzorg ik geregeld de rubriek ‘Dendroquest’. Toen ik alleen nog lezer was van Arbor Vitae was dit de eerste rubriek die ik bekeek en probeerde op te lossen. Heel vaak (voor mij eerlijk gezegd té vaak) ging het over sortiment en kleine verschillen tussen variëteiten. Ik wist zelden de goede antwoorden en ik leerde er weinig van. Nu ik zelf regelmatig de rubriek samenstel, probeer ik sortiment te combineren met algemeen dendrologische-biologische kennis. Wat dat laatste betreft niet alleen anatomische maar ook fysiologische kennis. Mijn ideaal als bioloog is dat lezers iets ‘opsteken’ van vraag en antwoord.
Voor de fysiologisch dendrologische kennisvragen raadpleeg ik vaak de bovengenoemde boeken. Graag citeer ik de wervende teksten van de uitgever om iets te vertellen over de inhoud. Wat Levensprocessen betreft: ‘Galston onderzoekt het dynamisch bestaan van planten op alle niveaus. (…) Lezers zullen gefascineerd door de mechanismen waarmee planten energie uit zonlicht vastleggen, door de inwendige klok die ze vertelt hoe laat het is, door de “chemische wapens” die ze inzetten tegen predatoren en concurrenten en door de hormonale en elektrochemische communicatienetwerken die voor informatie-overdracht binnen de plant zorgen.’

Ook voor het tweede boek, Hoe werken planten?, citeer ik deels de achterflap: ‘Door de wetenschap achter het dagelijks doen en laten van planten te onthullen, levert dit boek praktische informatie die iedere liefhebber van tuinieren dankbaar kan toepassen. Met accurate en praktische uitleg over water, licht en bodem, bemesting, voortplanting, voeding, groeien, snoeien en nog veel meer is dit (…) een uiterst toegankelijke gids over de werking van planten – van schimmels, mossen en grassen tot en met kruiden, heesters en bomen.’
U begrijpt het al. Van harte aanbevolen voor elke professionele of liefhebber-dendroloog.

Chalker-Scott, L. (2015). Hoe werken planten? Uitgeverij Veen Media, Amsterdam. € 15. ISBN 9789085715009

Galston, A.W. (1997). Levensprocessen van planten. Uitgeverij
Natuur en Techniek, Beek (L). circa € 10 tweedehands. ISBN 9073035813

Als rechtgeaarde bomenliefhebber viel ik natuurlijk direct op de titel, Boommensen. Het is een filosofisch boek. De schrijver is Jozef Keulartz, emeritus hoogleraar milieufilosofie. Hij schrijft de laatste jaren vooral over dierenethiek, milieufilosofie en natuurbeleid.
Het is echt een boekje (slechts 95 pagina’s) dat je snel uit hebt. Het heeft wel weer flink aan mijn antropocentrisch wereldbeeld geschud en dat is goed. Of zoals de schrijver zegt: ‘De laatste decennia is de muur die de mens tussen zichzelf en de overige schepselen heeft opgetrokken meer en meer aan het verbrokkelen’ (p. 7). Een ander citaat dat me aan het denken heeft gezet: ‘In de omgang met huisdieren heeft de vermenselijking van dieren gaandeweg plaatsgemaakt voor een verkleutering, en heeft het antropomorfisme de vorm aangenomen van wat ook wel wordt aangeduid als “pedomorfisme”: het toekennen van kinderlijke eigenschappen aan dieren.’(p. 16). Verkleutering, een nieuw woord voor mij. De auteur betrekt dit begrip niet alleen op dieren, maar laat zien dat het ook met planten gebeurt.
En dan haalt hij vele voorbeelden aan uit het boek van Peter Wohlleben, Het geheime leven van bomen. Een enkel citaat: ‘Regelmatig glijdt Wohllebens verhaalstijl met betrekking tot het bomenrijk af richting verkleutering … Dat gebeurt vooral in die passages waarin Wohlleben het heeft over jonge bomen die hij als “boomkinderen” aanduidt. Deze boompjes, stelt hij, zouden het liefst snel willen groeien. Maar dat is niet in hun eigen belang, want het is wetenschappelijk vastgesteld dat een langzame groei in de jeugd voorwaarde is om een hoge leeftijd te bereiken. Vandaar dat de ‘boommoeders’ met hun reusachtige kronen maar zeer beperkt zonlicht doorlaten en zodoende voorkomen dat hun koters snel de hoogte in kunnen schieten. Wohlleben noemt dit “strenge opvoeding” en spreekt van een “pedagogische maatregel die er juist om bestwil van de kleintjes is”’ (p. 72/73).
Ik kan het boekje eigenlijk niet beter samenvatten dan de uitgever heeft gedaan op de achterflap. Jozef Keulartz zet de actuele ontwikkelingen op een rij en laat zijn licht schijnen over plantenrechten en de plantenhypes, de verkleutering van de natuur en de zin en onzin van het geheime leven van planten. Daarbij besteedt hij veel aandacht aan de koning der planten: de boom. Wat levert de vermenselijking van dieren en planten nu eigenlijk op voor de natuur én de mens?
Een leuk cadeautje voor uzelf (of voor een ander) als intellectuele, filosofische uitdaging.

Jozef Keulartz (2020). Boommensen. Over nut en nadeel van de humanisering van de natuur. Uitgeverij Noordhoek, Gorredijk. € 14,90. ISBN 9789056156602

Een interview met de Canadese schrijfster Suzanne Simard (1960) in de Volkskrant (13-8-2021) maakte dat ik vrijwel direct haar boek bestelde. In dat interview, op een vraag over Peter Wohlleben (auteur van de bestseller Het verborgen leven van bomen uit 2015) gaf ze een antwoord dat me uit het hart was gegrepen. ‘Waar Wohlleben zegt dat bomen als mensen zijn denk ik soms: je overdrijft. Ik hou niet altijd van zijn metaforen en overdrijvingen’.
Hoewel de ondertitel van Simards boek over ‘de wijsheid van bossen’ me niet heel erg aansprak ben ik toch met interesse gaan lezen. Het ‘Woord vooraf: Verbindingen’ is eigenlijk in grote lijnen de inhoud van haar boek, een samenvatting zou je kunnen zeggen. Dat woord vooraf is iets om, als u het boek uit heeft, nóg een keer te lezen.
Simard is thans professor bosecologie aan de universiteit van British-Columbia, Canada. Het is, na vele wetenschappelijk publicaties, haar eerste boek voor een groot publiek. Het boek is een combinatie van wetenschap, familiegeschiedenis en haar eigen levensverhaal. Zij groeide op in een houthakkersfamilie en op jonge leeftijd ziet ze dat het boomkappen tot een kaalslag in de natuur leidt. Hoewel herplanting verplicht is door de Canadese regering ziet ze dat veel van de nieuwe monoculturele aanplant niet aanslaat en staat te ‘kwarren’. Die bewustwording maakt dat ze gaat studeren: bachelor, master en tenslotte een doctoraat. Al haar onderzoeken vinden plaats in het veld, in de bossen. In 1997 heeft ze als onbekende jonge wetenschapper een publicatie in Nature*, een topblad om in te mogen publiceren. Nature zet op de omslag de term ‘Wood Wide Web’. In dat veldonderzoek wordt aangetoond dat koolstof tussen drie soorten bomen wordt uitgewisseld via ectomycorhizza tussen de wortels. Het is interessant (maar ook schokkend) om te lezen wat haar daarna overkomt. Andere wetenschappers bekritiseren haar werk, Nature vraagt haar daarop te reageren. Ze weerlegt de kritiek maar … Nature besluit haar repliek niet te publiceren. Onduidelijk waarom. Daarna wordt jarenlang haar werk alleen negatief geciteerd.
Gelukkig blijft ze doorgaan met haar veldonderzoeken en met publiceren. Vandaag de dag heeft ze de erkenning die haar toekomt. Haar TED Talks (van harte aanbevolen) worden wereldwijd door miljoenen mensen bekeken.
U begrijpt het, opnieuw een boek dat ik met veel plezier heb gelezen, waar ik veel van heb geleerd. Voor mij had de familiegeschiedenis van de schrijfster er wel uit gemogen, maar anderen vinden dat wellicht juist interessant. Kortom: aanschaffen en lezen! Uw kijk op bos en bomen is daarna nooit meer wat het was.

Simard, S. (2021). Op zoek naar de moederboom. Ontdek de wijsheid van bossen. Uitgeverij Prometheus, Amsterdam. € 25. ISBN 9789044639551

* Simard, S.W. et al (1997). Net transfer of carbon between 3 species with shared ectomycorrhizal Fungi. Nature, 388, 579-582.