Bijzondere bomen in Frankrijk

3 augustus 2021 Koos Slob Een reactie plaatsen

De serie in Arbor Vitae over monumentale bomen in Nederland, verzorgd door de Bomenstichting, vind ik heel boeiend om te lezen. Des te leuker vond ik het toen kort geleden onze goede vriend Jan een krantenknipsel toonde uit de populaire regionale krant ‘La Montagne’. Het was een artikel over de Franse vereniging A.R.B.R.E.S. ‘Arbres remarquables de France’, met daarbij een foto van een Slangenden (Araucaria araucana, Apetreiter, Monkey puzzle). Het betrof waarschijnlijk de oudste Slangenden van Frankrijk met een geschatte leeftijd van 140 jaar.
Voor deze soort is dat eigenlijk niet oud. In het gebied van oorsprong (Chili, Argentinië) komen bomen voor van vele honderden jaren oud en met een hoogte van zo’n 40 tot 50 m. Vanwege hun ‘gewilde’ hout zijn ze inmiddels een bedreigde boomsoort.

Tussen haakjes: op zoek naar de oudste boom in Frankrijk kwam ik uit op een Olijf van naar schatting meer dan 2000 jaar (te vinden in Olivier de Roquebrun-Cap-Martin, een middeleeuws stadje onder de rook van Monaco). Ook zijn er verspreid door het land enorm oude Taxus-bomen (Taxus baccata) van meer dan duizend jaar. Maar dat zijn inheemse Europese bomen. En de eerder genoemde Slangenden komt uit Zuid-Amerika. Dat is dus zoals we dat tegenwoordig noemen een ‘exoot’.
Het is interessant om je te realiseren dat dit bomen zijn die in hun land van herkomst heel oud en heel groot worden, maar in Europa een kleiner formaat hebben. Neem als voorbeeld de Mammoetboom (Sequoiadendron giganteum). In zijn land van oorsprong, Californië, komen enorme exemplaren voor met hoogtes tussen de 95 en 100 m en een stamomvang van tientallen meters. Die bomen hebben er meer dan duizend jaar over gedaan om zo groot te worden. En dat is volgens mij de crux: de Slangenden, de Mammoetboom en vele andere exoten, bijvoorbeeld de Ginkgo biloba en de Douglasspar (Pseudotsuga menziesii), werden pas vanaf het einde van de 18e en het begin van de 19e eeuw in Europa ingevoerd. Engeland met zijn enorme wereldrijk speelde in dit transport een dominante rol.

Mammoetboom (*Sequoiadendron giganteum*) bij Segur-le-Chateau (Corrèze), een ‘Bijzondere boom’, met als inzet het info-bordje daarbij
Foto: Ineke Vink

Je hoort nog wel eens beweren dat die bomen hier in Europa niet zo groot worden als in hun land van herkomst. Dat is mijns inziens een verkeerde conclusie: die bomen zijn gewoon nog te jong. Ze moeten nog vele honderden jaren groeien en dan hebben we ook in Europa Mammoetbomen of Douglassparren met hoogtes rond de 95 m of Slangendennen van 40 m.
Terzijde: vorig jaar heb ik over deze Engelse wereldhandel een fascinerend boek gelezen. Engeland als wereldrijk haalde overal (aanvankelijk alleen uit de Amerikaanse kolonie) planten en zaden vandaan, kweekte die op in Engeland om ze daarna ook weer te verspreiden over Europa en de rest van de wereld. Ik heb het boek van Andrea Wulf uit 2009 (The Brother Gardeners) enthousiast besproken en van harte aanbevolen in Arbor Vitae, 2020, 1-30, p. 47-48.

Invasieve bomen

Wel en wee van de Nederlandse situatie

3 augustus 2021 Piet de Jong Een reactie plaatsen

Het probleem van invasieve boomsoorten in ons land is een eeuw geleden begonnen met het gebruik van Prunus serotina, de Amerikaanse vogelkers, als vulhoutsoort in de bosbouw. De kers voelt zich intussen in ons land zeer thuis. Ondanks verwoede pogingen met veel vrijwilligers en chemische middelen lukte het uitroeien niet en voor sommigen lijkt het het beste om de soort maar als inheems te gaan beschouwen. P. serotina is niet alleen in ons land een echte survivor. Ook zijn grote areaal van Noord-Amerika tot diep in Zuid-Amerika onderstreept zijn vitaliteit. Hoewel de soort ook in diverse andere Europese landen invasief is, staat ze (nog) niet op de Europese Unielijst. In de vorige Arbor Vitae is melding gemaakt van de drie soorten op die lijst (Ailanthus altissima, Acacia saligna en Lespedeza cuneata) en vijf die voor de bosbouw als bedreigend worden gezien. Tot de laatste groep wordt P. serotina wel gerekend. vederesdoorn/" 6216 target="_blank">Acer negundo, Ailanthus altissima, Quercus robur en Robinia pseudoacacia zijn de overige vier van deze lijst.
Op een lijst van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit staan behalve bovengenoemde een groot aantal soorten die bestreden mogen worden: Acer species uitgezonderd A. campestre, Berberis species uitgezonderd B. vulgaris, Cornus sericea, Cotoneaster species uitgezonderd C. integerrimus, Populus alba, Quercus species uitgezonderd Q. petraea en Q. robur, Rhododendron ×superponticum, Rhus species, Rosa rugosa en Vaccinium corymbosum en hybriden. Een aantal lijken meer uit voorzorg op deze lijst te zijn opgenomen, opdat ze niet echt invasief worden.

*Rosa rugosa*, uit voorzorg te bestrijden?
Foto: Ineke Vink

Op het lijstje van het ministerie ontbreken volgens mij enkele soorten. Interessant is de situatie met Amelanchier lamarckii. Dit uit de Verenigde Staten ooit ingevoerde Krentenboompje wordt in Heukels’ Flora van Nederland Amerikaans krentenboompje genoemd. De soort is in Amerika niet (meer) in het wild bekend en het betreft mogelijk een hybride van A. laevis en A. canadensis. In ons land vooral bekend als Drents krentenboompje. Het lijkt intussen een inheemse soort al wordt ze in België wel als invasief beschouwd. Een tweede voorbeeld is Aronia prunifolia, de Zwarte appelbes, die op sommige plaatsen langs oevers verwildert, onder andere bij de Nieuwkoopse Plassen.
Al met al vormen de houtige gewassen in ons land geen echt probleem, zeker niet in vergelijking met vaste planten als Alsemambrosia, Reuzenberenklauw en Japanse duizendknoop. En verder ook niet vergeleken met de problematiek in andere delen van de wereld.

Arbor Vitae, Opmerkelijke ontmoetingen met bomen

Oeroude Linden

3 augustus 2021 Huib Sneep Een reactie plaatsen

De oeroude Linden in ons land zijn niet ouder dan 400-450 jaar wanneer men ze beoordeelt op hun huidige verschijning. Linden zijn echter in staat om vanuit wortel- of stamvoetuitlopers nieuwe bomen te laten ontstaan. Daardoor is het nooit zeker hoe oud de boom werkelijk is. Het kan zijn dat de boom die wij nu zien het resultaat is van meerdere keren verjongen. Diverse bomen in Nederland en Vlaanderen laten dit zien.
In dit artikel bespreek ik drie kampioenen: de Linde van Warken (gemeente Zutphen), de Linde van Sambeek (Grotestraat, gemeente Boxmeer) en de Linde bij de kerk in Overpelt (Kerkdijk, gemeente Pelt, België).
Het zijn alle drie Hollandse linden en behoren volgens onderzoek tot dezelfde klonale groep. De Hollandse linde is een kruising tussen de Winterlinde (Tilia cordata) en de Zomerlinde (Tilia platyphyllos). Uit DNA-analyses blijkt dat ook bomen (ver) buiten Nederland tot dezelfde klonale groep E2 (Rune Bengtsson) behoren als die in Overpelt, Warken en Sambeek, zoals een boom op het landgoed Grönsöo (Enköping, Zweden). Nederlandse boomkwekerijen hadden in die tijd al veel export naar het Oostzee-gebied en Engeland.

Linde van Warken
Deze boom is naar schatting geplant rond 1650 en van de uiteengevallen boom resteren twee stamdelen. Vanaf 1930 is een stamscheut ontstaan die inmiddels een stamomtrek van 300 cm en een hoogte van 21,6 meter heeft bereikt. Zonder de nieuwe stam is de omtrek van de resterende delen 770 cm. Meer over deze boom en vele andere kampioenen staat op de site: monumentaltrees.com.

De Linde van Warken. Rechts de sinds 1930 uit een wortelvoetscheut gevormde nieuwe stam
Foto: Jeroen Phillipona

Linde van Sambeek
Deze wordt als de oudste en dikste boom van Nederland beschouwd. Naar schatting rond 1600 geplant, met een stamomtrek van 800 cm en een hoogte van 23,6 meter. De restanten van de etagelinde, die zij tot 1850 was, zijn slechts zeven meter hoog. Door zware stormen braken de etages eraf en bleef er niet veel over. Een journalist tekende in 1901 op: ‘Naar ik hoor zal men trachten hem wat op te knappen en zien of er nog genoeg levenskracht aanwezig is om hem uit zijn gehavende staat op te beuren en hem een nieuw bladerentooisel te schenken.’ (Boxmeersch Weekblad 12 oktober 1901)
Volgens een toenmalig boomexpert, de regiodirecteur van Staatsbosbeheer, was de boom stervend; hij onderschatte echter het herstelvermogen van de Linde. Bij deze boom kwam het herstel uit een stamvoetscheut in het volledig holle centrum van de boom. Dit fenomeen werd ook zichtbaar toen in 1994 de fameuze ‘etagelinde’ op de Heuvel in Tilburg doodverklaard werd. Na het afzagen en optakelen van de stam, stond daar ineens de jonge boom. Deze werd prompt ook afgevoerd.
In Sambeek is het zover niet gekomen en is in honderd jaar te midden van het nog resterende hout van de onderste etage een grote boom ontstaan. Omdat men voorzag dat de oude stamdelen en takken zouden afbreken werden deze in 1975 door staalkabels verankerd aan de jonge centrale stam. Sindsdien zijn de oude boomdelen in mechanische zin sterk afhankelijk van de steun die de verankering geeft. In november 2015 is de boom na nieuwe stormschades weer gesnoeid door een team boomspecialisten en zijn de ankers waar mogelijk flexibel gemaakt. De boom is zeer vitaal en heeft een compacte kroon. Naar mijn mening kan de boom bij regelmatige snoei nog eeuwen mee.

Winterbeeld van de Linde van Sambeek in 2010. In het midden de nieuwe stam waar de kabels en ankerstaven aan verbonden zijn; eromheen de oude delen van de vroegere etagelinde.
Foto: Huib Sneep

Linde van Overpelt
In 1972 ontstond brand in de boom en bleek hij grotendeels hol. Na lang twijfelen werden de resten van de boom niet gekapt en bleek hij over een wonderbaarlijk herstelvermogen te beschikken. Op afstand staat er nu weer een vitale, slanke en dicht bebladerde boom. Van dichtbij blijkt het om vier jonge stammen te gaan rondom een centrum van verrot hout.
De stamomvang, voor zover je daar nu nog van kunt spreken, bedraagt ruim 850 cm.

Zowel de boom in Sambeek als die in Overpelt hebben een zeer scheve, bijna recht afgesneden, bladvoet. Via dit kenmerk zijn de verwante bomen niet alleen via DNA-analyse (uitgevoerd door INBO te Geraardsbergen) maar ook morfologisch te onderscheiden van andere klonale groepen.