Categorie archieven: Dendrovaria

Historische boomverplantmachines

Boomverplantingen van grote bomen zijn indrukwekkend en vragen vaak een dito inspanning. Die inspanning wordt en werd vaak ondersteund door machines. Mooi is een serie van foto’s die de boomverplanting illustreren, vanaf 1895, ten behoeve van een nieuw park bij kasteel De Haar bij Haarzuilens. Deze foto’s zijn eerder verschenen in een artikel in de vorige uitgave van Arbor Vitae (2021-4, p.16-17).
In dit artikel andere illustraties: een reliëf van oud Egyptisch boomtransport als opmaat en een serie van machines uit de 18e en 19e eeuw, aansprekende werktuigen.

Reliëf in Deir el-Bahari (EG) met boomtransport als onderdeel van een verplanting (1493 BCE)
Uit Machines et inventions approuvées par l’Académie Royale des Sciences, deel 4 (1735), Gabriel Martin
Uit <em>Machines et inventions approuvées par l’Académie Royale des Sciences</em>, deel 4 (1735), Gabriel Martin
Uit Machines et inventions approuvées par l’Académie Royale des Sciences, deel 4 (1735), Gabriel Martin
Uit Machines et inventions approuvées par l’Académie Royale des Sciences, deel 4 (1735), Gabriel Martin
Uit The planter’s guide (1828), Henry Steuart
Uit A Practical Treatise on Planting and the Management of Woods and Coppices (1794), Samuel Hayes
Uit The tree-lifter: or, a new method of transplanting forest trees (1844), George Greenwood
Uit The Illustrated London News (1855)
Uit The Garden: An Illustrated Weekly Journal (1878)
Uit The Horticulturist (1871), John Loudon en
William Robinson
Uit Tree moving machine (1869), John Y. Culyer (New-York historical society)

* Jan Holwerda is de man achter bureau Groen Verleden, voor onderzoek naar de ontwikkelings­geschiedenis van groen erfgoed.

Nieuwe naamlijsten houtige gewassen en vaste planten

De nieuwe edities van de Naamlijst van houtige gewassen en de Naamlijst van vaste planten zijn het afgelopen najaar uitgekomen. Beide lijsten, die gelden tot en met 2025, zijn geactualiseerd. In deze nieuwe edities zijn ruim 17.000 nieuwe namen toegevoegd.

De toevoegingen zijn voorkeursnamen, synoniemen en handelsaanduidingen van ruim 45.000 houtige gewassen en 30.000 vaste planten. Het zijn de gestandaardiseerde namen uit het handelssortiment van boomkwekerijgewassen in Europa en grotendeels in de Verenigde Staten. In totaal zijn nu meer dan 95.000 namen geregistreerd.
Voor iedereen die met boomkwekerijgewassen werkt, zijn de nieuwe naamlijsten onmisbare naslagwerken. Dus ook voor dendrologen!

Naamlijst van houtige gewassen
Naamlijst van vaste planten

Belangrijkste wijzigingen
• Toevoeging van ruim 17.000 nieuwe namen: ruim 8.200 houtige gewassen en bijna 8.800 vaste planten.
• Diverse taxonomische veranderingen van namen, in samenspraak met bedrijfsleven (zie de tabellen voor de details)
• Bij ruim 4.000 nieuwe cultivars is de status van kwekersrechtelijke bescherming toegevoegd.

Onder toezicht van ENA en ISU
De European Nurserystock Association (ENA) houdt toezicht op de Naamlijst houtige gewassen. De Naamlijst vaste planten staat onder toezicht van de Internationale Stauden Union (ISU). Daarmee zijn de namenlijsten in de boomkwekerijsector internationaal leidend voor het bepalen van de juiste schrijfwijze en leidend voor de voorkeursnamen van loofhout, coniferen, fruit en vaste planten. Door de samenwerking met deze partijen zijn de naamlijsten wetenschappelijk en wettelijk correct en praktisch werkbaar.

Betula albosinensis heet voortaan Betula utilis subsp. albosinensis
Foto: Marco Hoffman

Samenstelling Naktuinbouw
Vanaf 2014 zorgt Naktuinbouw voor de naamsregistratie van boomkwekerijgewassen. Hierbij wordt nauw samengewerkt met andere registrerende en coderende partijen, met name Varb en Floricode. De nieuwe namen zijn vooral aangemeld door kwekers via deze partijen, via de partijaangifte bij Naktuinbouw en door leden van de ENA en ISU.

Poncirus trifoliata gaat Citrus trifoliata heten
Foto: Marco Hoffman

Bestellen
De lijsten kunnen via http://www.internationalplantnames.com/ worden besteld. Ook zijn ze af te halen bij Naktuinbouw in Roelofarendsveen. De Naamlijst houtige gewassen kost € 60,- en de Naamlijst vaste planten € 50,-. De lijsten zijn ook digitaal verkrijgbaar.

Het raadplegen van de digitale database met de namen van de houtige gewassen en vaste planten kan via http://www.internationalplantnames.com/

Quercus imbricaria in Hengelo

In 2021 begon de Bomencommissie van de gemeente Hengelo (Overijssel) met de herziening van de lijst met bijzondere bomen. Bij het maken van deze lijst hebben wij een adviserende functie en geven we vroegtijdig aan welke bomen in aanmerking komen voor de nieuwe lijst.
In de concept-lijst stond deze keer de Quercus imbricaria (Dakspaaneik) op het Dekkersveld in de wijk Klein Driene. In deze wijk organiseerden we in oktober 2016 een NDV-excursie. Bij het bespreken van deze boom ontdekten we tot onze verbazing dat de Quercus imbricaria op de Algemene Begraafplaats niet op de lijst stond. Een boom die we tijdens onze excursies altijd als voorbeeld van een monumentale boom bespreken.

De Quercus imbricaria op het Dekkersveld (Klein Driene)
Foto: Jan Zwienenberg

Quercus imbricaria op de Algemene Begraafplaats
In Dendroflora 17 (1980) wordt uitgebreid aandacht besteed aan het geslacht Quercus. In het hoofdstuk Monumentale Eiken in Nederland worden de monumentale exemplaren van de verschillende soorten genoemd, waaronder Quercus imbricaria. Een citaat: ‘De eik is nogal schaars, toch vormt hij indrukwekkende bomen. Hij kiemt en groeit goed; aanbevolen (!). De algemene begraafplaats in Hengelo bezit twee forse bomen, de grootste is 23 m hoog, 2,70 m omvang en 20 m kroondiameter.’ Daarna worden nog twee bomen genoemd.
Deze begraafplaats aan de Oldenzaalsestraat is in 1910 in gebruik genomen. Het oudste deel is waarschijnlijk ontworpen door Leonard A. Springer met een symmetrische opzet en voornamelijk ronde vormen. In dat deel staat nu nog maar een van de twee exemplaren van Quercus imbricaria. Het plantjaar is 1910.
Uit hetzelfde plantjaar zijn nog meer verschillende bomen aanwezig, waaronder Fagus sylvatica, diverse Coniferen zoals Thuja plicata ‘Zebrina’, Chamaecyparis lawsoniana ‘Wisselii en direct achter de ingang twee exemplaren van Fagus sylvatica ‘Pendula’.

De stam van de Quercus imbricaria op de Algemene Begraafplaats
Foto: Jan Zwienenberg

Aan de slag
De boom op de begraafplaats is 110 jaar oud en de gegevens van een van de twee exemplaren zijn in 1980 gepubliceerd. Hoe is de stand van zaken nu, zo’n veertig jaar later?
Omdat er in Hengelo vier exemplaren van deze soort zijn, hebben we besloten ze alle vier op te meten. Naast de boom op de Algemene Begraafplaats en die op het Dekkersveld (plantjaar 1960) staan er twee tegenover de begraafplaats in een grasveld voor kerkgebouw ’t Venster (plantjaar 1961).

Met meetlint en de lasermeter van Leo Schoolkate zijn we aan de slag gegaan.

We hebben deze gegevens intussen ingevoerd op de site waarop de grootste bomen in Nederland staan (https://www.monumentaltrees.com/nl/nld-quercusimbricaria/). De bomen uit Hengelo nemen daar nu een prominente plaats in. Verder hebben we de Bomencommissie gevraagd om de boom op de Algemene Begraafplaats op te nemen in de nieuwe versie van de lijst met bijzondere bomen.

Quercus imbricaria (1) voor kerkgebouw ’t Venster
Foto: Jan Zwienenberg

Quercus imbricaria
Een tweede aanbeveling betreft het snoeien van de bomen op het Dekkersveld en voor ’t Venster. Bij deze bomen kan men nu makkelijk een aantal bijzondere kenmerken van deze soort waarnemen. Voor excursiedeelnemers is het elke keer een openbaring dat die grote boom op het Dekkersveld een Eik is. Hij lijkt er toch helemaal niet op. Een paar voorbeelden in vergelijking met de bekende Zomereik.

Bladeren
Als je het blad ziet, denk je niet direct aan een Eik. Het blad heeft meestal aan de top een naaldje van ongeveer 2 mm. De rand is gaaf. De bovenzijde is glanzend donkergroen en vrijwel kaal terwijl de onderzijde kort en dicht grijs behaard is.

Blad Quercus imbricaria
Foto: Jan Zwienenberg

Vruchten
De eikel is tweejarig, net als bij de Quercus palustris en Quercus rubra (sectie Lobatae). De jonge eikels zijn makkelijk te vinden. Toch hebben we niet vaak volgroeide eikels gevonden. De meeste nog bij ’t Venster waar twee bomen dicht bij elkaar staan.
Wij hopen dat de gemeente ervoor zorgt dat deze bomen niet verder opgesnoeid worden. Dat is op deze plekken ook niet noodzakelijk.

Habitus Quercus imbricaria
In de literatuur staat dat de boom tussen 15-25 m (kleiner dan 30 m) hoog wordt met een brede, ronde, open kroon. De schors is grijs tot grijsbruin, dun en lang glad blijvend en tenslotte met enkele ondiepe spleten. Dit laatste is goed te zien bij de boom op de Algemene Begraafplaats.

Literatuur
D.E. Boeijink, M. de Geus, B. Schalk. Loofbomen in en buiten het bos, deel 2: Beschrijving van soorten. Coutinho, Muiderberg, 1992.