Voor de meesten is het niet om de hoek: arboretum Bokrijk, vlakbij Hasselt in België. Op vrijdag 11 oktober 2024 was dit het doel van een (volgeboekte) NDV-excursie.

Bokrijk, een landgoed met kasteel, is in 1890 gesticht door een gefortuneerde familie en is ontworpen in de Engelse landschapsstijl. Dat betekent dat er aardig wat bomen van meer dan 100 jaar oud te zien zijn. Het domein Bokrijk (29 ha) is sinds 1938 eigendom van en wordt beheerd door de Belgische provincie Limburg. Het is bekend als openluchtmuseum, maar er is dus ook een arboretum en wat voor één! Dit arboretum is 18 ha groot, opgebouwd uit een landschappelijk gedeelte, een moerastuin en een bos en herbergt één van de grootste plantencollecties van België.

Jeroen Franssen, bos- en natuurbeheerder op het domein, was onze gids. De andere rondleider was Joris Lieben, ploegbaas van het arboretum en de botanische collecties. Volgens Jeroen is het beleid in de tuin nogal veranderd. Vanaf de jaren 80 is het een belevingstuin: de geslachten staan meer door elkaar heen om ziektegevoeligheid te reduceren. Belangrijk bij de determinatie van de bomen blijkt de site www.botanicalcollections.be. Bij veel bomen staat een nummer waarmee informatie op deze site te vinden is.

Het domein experimenteert met winterhardheid in hun bomenbestand: doel is om bomen die het goed doen in de temperatuurrange tussen – 20°C tot 49°C hier te huisvesten. We zien dat veel oudere bomen, m.n. Amerikaanse eiken zijn aangetast door zwavelzwammen. Jeroen schat in dat het nog een jaar of tien goed zal gaan, daarna wint de zwam.

Opvallend zijn de kleine lage bamboe-afscheidingen die ons op het pad houden. Verder is er een gradiënt in het arboretum van vochtig naar kurkdroog. Ijzerrijk water van het Kempkens plateau welt op in het natte gedeelte. Daardoor ligt er ijzeroer, een dikke laag roest, in de bodem, die zorgt voor een pH-waarde van de bodem van 4. Dat is lastig te beheren, maar men probeert de pH-waarde omhoog te krijgen door bij te kalken.

In het park zien we natuurlijk veel interessante bomen. Het begint met een Tetracentron sinense, de enige soort in zijn geslacht. Een boom die voorkomt in het zuiden van China en in Myanmar met donkergroene, hartvormige bladeren. Vervolgens zien we een grote Mispel: Mespilus germanica ‘Breda Giant’. Ook een bijzondere boom is de Magnolia grandiflora ‘Overton’, die wit bloeit. Klimop laat men gewoon staan in Bokrijk: Hedera wurgt de boom immers niet. In het park zijn veel Cyclaampjes te zien en bij de vijver veel Japanse orchideeën. We bewonderen daar ook de Voodoolelie Sauromatum giganteum.

In het natte gedeelte van het park zien we de langzame groeier Platanus orientalis ‘Mirkovec’. En ook een Alchornea davidii met mooie bloei op de stengels. Dit is een struik uit China met schitterende voorjaarskleuren. Het roze voorjaarsblad verkleurt van groen in de zomer naar geel in de herfst.

De binnenplaats van een voormalig kantorencomplex van het arboretum is goed beschut en staat vol met mediterrane flora. We zien een zeer bijzondere Albizia julibrissin en
Firmiana simplex die met een omtrek van
104 cm de grootste van Europa schijnt te zijn. Verder staan er een Podocarpus en allerlei paddestoelen.

Het middagprogramma brengt ons naar het nieuwste (verste) gedeelte van het arboretum. Bij de ingang zien we een groenblijvende Hulsteik: Quercus coccifera. Ook is daar een Prunus × yedoensis ‘Martine’. Volgens Jeroen had een vroegere beheerder van het arboretum twee passies: bomen en vrouwen. ‘Martine’ was dus een maîtresse van hem. Er zijn op Bokrijk nog meer Prunussen met cultivarnamen van vrouwen! Ook zien we een paar winterharde Fuchsia’s, een andere specialisatie van het park.

Dit jongste gedeelte van het arboretum was oorspronkelijk een Dennenbos. Na een aantal verwoestende stormen in de tweede helft van de 20^e eeuw is besloten hier nieuwe aanplant te plegen. De oude, overlevende bomen bieden zo beschutting voor nieuwe aanplant zoals een prachtige Japanse keizereik (Quercus dentata). Een ware lust voor het oog.

In het natte deel van het nieuwe gedeelte zien we Taiwania‘s, leuke naaldbomen die in Europa zeldzaam zijn. De takken en naalden voelen zeer scherp aan. Ze zijn eenhuizig. Velen van ons hadden deze soort nog niet eerder gezien.

Ook de Hulst is opvallend in dit gedeelte van het arboretum. Zo zien we een Ilex aquifolia ‘Pickersgill’, een bijzondere cultivar. De naam Pickersgill verwijst naar de vrouw die ooit de eerste ster op de vlag van de V.S. naaide. Er staat dan ook een gedenksteen van een bezoek van de Holly Society of America, die Bokrijk tien jaar geleden bezocht. Tenslotte staan ook aan de noordgrens van het arboretum verrassende selecties, zoals een Toxicodendron verniciflua (de giftige Vernisboom).

Bokrijk heeft een prachtig arboretum met een schat aan interessante bomen. Volgens de begeleiders hebben we uiteindelijk maximaal 15 % van de bomen gezien, dus het is de moeite waard om het nog eens te bezoeken. Veel dank aan de organisatoren Wolfgang Holz en Pierre Theunissen.

Kijk voor meer informatie op https://bokrijk.be/nl/arboretum

De NDV-zomerreis bracht ons dit jaar naar oosterbuur Duitsland, net over de grens. Op de stralende donderdagochtend van 29 augustus vertrokken we uit Hengelo op weg naar het eerste doel: de Fahner kwekerij in het nabij gelegen Deuringen. Dit bedrijf richt zich op de particuliere markt en heeft als specialiteit vaste planten zonder bestrijdingsmiddelen. We zagen een zeer bescheiden selectie heesters en kleine bomen. Wel bijzonder was een prachtige, majestueuze Gymnocladus. Al met al viel deze ‘tuin’ voor dendrologen wat tegen.
Bij een temperatuur van bijna 30 graden met een hoge luchtvochtigheid, gingen we naar Garten Schwieters in Rosendahl-Holtwick. Eigenlijk was dit tuincentrum gesloten, maar voor de NDV werd een uitzondering gemaakt. We werden groots verwelkomd door Paul Schwieters. Wat een stem en een persoonlijkheid: luid, overweldigend, komisch en innemend. In een drie uur durende tocht in de drukkende zomerse hitte leidde hij ons door dit lustoord. Hij gaf veel informatie en vertelde leuke anekdotes. Om te beginnen werden er twee karren vol takken naar buiten gereden. Ja, we werden onderworpen aan een heuse interactieve….takkenquiz!! Er lag veel bijzonders op de kar zoals een Tetrapanax (Rijstpapierplant). Er werd besloten dat we als één groep door de tuin zouden gaan. Paul gaf iedereen een lijst met meer dan 150 namen voor onze tocht door de tuin. De eerste boom die we bespraken was een bijzondere Taxodium. Drie tekeningen maakten ons duidelijk dat de storm van 24 november 2005 veel schade heeft aangericht maar dat deze Moerascipres op wonderbaarlijke wijze is herrezen: wat een veerkracht kunnen bomen hebben. We zagen een Sassafras, een Rhus chinensis, met imposant blad en een Fagus grandifolia die volgens Paul alleen in de V.S. voorkomt en ook een prachtige Quercus frainetto (Hongaarse eik). Het werd een beetje een sport om bomen te spotten die niet op de lijst stonden. Soms zagen we zeldzame exemplaren en ook hier een Gymnocladus (niet zo mooi als die bij Fahner). De lange, aangename maar vermoeiende tocht eindigde met de Aesculus hippocastanum ‘Baumannii’. De enthousiaste Paul wist van geen ophouden. Al met al zeer de moeite waard.

De volgende dag was het weer totaal anders: tien graden lager en beetje motregen af en toe, eigenlijk goed weer om arboreta te bezoeken. De dag centreerde zich rond het mooie Osnabrück met ’s ochtends een bezoek aan de Botanische Tuin, ’s middags de tuin van de Hochschule van Prof. Jürgen Bouillon met tussendoor een lunch in de mensa van de universiteit.
De ‘Botanischer Garten der Universität Osnabrück’ is indrukwekkend, groot en divers. Het is de jongste botanische tuin van Duitsland. In twee groepen, met als deskundige rondleiders Dr. Yvonne Bouillon en Dr. Nikolai Friesen, liepen we de tuin door. We zagen een grote en indrukwekkende tropische kas met een spectaculaire verzameling. Een dieppaarse Passievrucht, een Theobroma (Cacaoboom) en vele andere exoten. Sommige bomen bloeien direct aan de stam. Je voelde je in het regenwoud. De verstrengeling geologie en botanie is prachtig vormgegeven. 230 miljoen jaar geleden was op deze plek een subtropische zee, iets wat mooi zichtbaar is gemaakt.

De tuin is aangelegd op heuvelachtig, bijna bergachtig terrein met fraaie uitzichten en kijklijnen. De tuin is opgedeeld in ‘werelddelen’, elk op zich een dagbezoek waard. Onze rondleider wees ons ook nog op de oorsprong van alle appelbomen: een Malus sieversii uit Almaty (Kazachstan).

Aan de noordkant van de stad ligt de Fachhochschule/University of Applied Sciences. Daar ontmoetten we Prof. Jürgen Bouillon (echtgenoot van één van de rondleiders van de ochtend). Jürgen heeft als leerstoel: ‘Applied plant ecology’. Hij heeft maar liefst zes tuinmannen tot zijn beschikking en is vanzelfsprekend lid van onze zusterclub, de Deutsche Dendrologische Gesellschaft. Ook hier is veel variatie: van lokale bomen, tot palmen en natuurlijk niet te vergeten een tuin met teeltappels. Een tropische indruk gaven de palmen, Yucca’s en de winterharde Fuchsia’s. Jürgen vertelde hoe een tuin mooi in te richten is. Een Robinia uit 1948 is omringd door Geraniums, dat houdt de mensen op afstand. Verder zagen we een Magnolia officinalis var. biloba, een supergrote Pterocarya en heel oude Beuken. Jürgen leidde ons tenslotte naar een gesloten, niet openbaar gedeelte, een klein paradijs met daarin Albizia julibrissin. Voor we het paradijs verlieten, wierpen we nog een snelle blik in het fruitteeltgedeelte van de school met mooie appelsoorten.

De laatste dag bracht ons ’s ochtends naar de ‘Herrenhauser garten’, een soort voorstad van Hannover. Dit complex is immens! Het weer was fris en droog, dus mooie omstandigheden voor de excursie. Twee heren leidden ons rond: Alexander Willets en Brend Kretschmer.

Ook hier doet de klimaatverandering (dus vroegere bloei, al volop in februari) zich gelden. De tuin heeft verschillende onderdelen zoals een bergtuin van 12 ha.

We zien een grote Metasequoia glyptostroboides uit 1967, een reuze Ginkgo en een Gleditsia triacanthos uit 1955. Bijzonder is een imposante Beuk die ten dode was opgeschreven, maar die door de droogte van de afgelopen jaren is gered. De zwam die hem bedreigde ging dood door de droogte. Ook is er een spectaculaire ‘kronkelbeuk’, die zich vastgegrepen heeft in het hekwerk.

Er is veel te bewonderen zoals een Hopbeuk (Ostrya carpinifolia) en een superoude Liriodendron, één van de oudste van Europa die de bombardementen van de tweede wereldoorlog heeft overleefd. Alex wees op een paar 100-jarige Quercus frainetto’s en vertelde ons dat ze nu allemaal doodgaan. De reden lijkt dat ze geënt zijn. Verandering in luchtkwaliteit of klimaatverandering kan meegespeeld hebben, maar helemaal duidelijk is de oorzaak niet. Ze zullen worden vervangen door niet geënte exemplaren. De Liquidambar orientalis, met een mooie kurkbast, blijft groen tot in december. De boom kent geen herfstkleur want de bladeren vallen ineens. De tuin herbergt veel van dit soort grote, traditionele bomen. Alex vertelde het ene verhaal na het andere waardoor we de tijd een beetje vergaten.

Het was een mooie reis die voorbij is gevlogen en ik ben benieuwd naar wat volgend jaar ons brengt.