Ze bestaan nog steeds, zelfs in Nederland. Oude bomen waar weinig aan is gedaan door mensenhanden. Het was voor mij een grote verrassing om een paar jaar geleden, in een gebied waar ik in mijn jeugd vele kilometers heb gestruind, te stuiten op een uitzonderlijke, zeer ongewone Gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus). Gezien de omvang en het model van de boom moet hij er al heel wat jaren staan, maar nog niet eerder was hij mij opgevallen. De boom staat in de Amsterdamse Waterleidingduinen op een onopvallende plek en dat is misschien de reden dat hij zo kon uitgroeien. De boom is in prima conditie met een ver uitwaaierende, zeer lage vertakking op de stam. In zijn jeugd zal de boom vrij in het toen nog ruige en tamelijk kale duinlandschap hebben gestaan (in bosverband had zich namelijk al snel een stam gevormd) en door de schrale grond en de zeewind een gedrongen en stevig boompje zijn geweest. Tegenwoordig is hij, op enige afstand, omgeven door jong geboomte dat luwte geeft waardoor de takken ook tegen de windrichting in (zoute zeewind) een enorme lengte hebben kunnen bereiken.

Hoe oud zal deze boom zijn? Dat vind ik moeilijk te zeggen. Wat bekend is dat in de omgeving van deze boom in 1853 graafwerk en grondverzet heeft plaatsgevonden voor de aanleg van de Oranjekom, een verzamelbekken voor drinkwater in het duingebied. De Amsterdamse Waterleidingduinen is een 3400 ha groot gebied en ligt tussen Zandvoort en Noordwijk. Een groot deel van het drinkwater voor Amsterdam wordt hier, sinds 1853, voorgezuiverd. Hiervoor zijn kanalen gegraven waarin water uit de Rijn wordt gepompt, naar beneden sijpelt door het zandpakket en een stuk schoner wordt opgepompt. De groeiplaats van de esdoorn ligt in de buurt van het oudste kanaal. Dus wie weet is de boom toen aangeplant of heeft hij zichzelf gevestigd als spontane zaailing. De boom zou dus wel eens 150 jaar oud kunnen zijn.

Het natuurlijke verspreidingsgebied van Acer pseudoplatanus wat betreft Nederland is volgens de huidige inzichten beperkt tot Zuid-Limburg. Men gaat ervan uit dat deze boomsoort niet op eigen kracht in het duingebied is gekomen. Het zal een bewuste aanplant-keuze zijn geweest omdat men destijds al in de gaten had dat de boom het goed doet op diep doorwortelbare maar schrale gronden en ook zeewind goed verdraagt. De eerste aanplantingen dateren mogelijk al uit de 17e eeuw en hadden tot doel de stuivende duinen vast te leggen. En wie weet met plantmateriaal opgekweekt uit zaden van niet-Nederlandse herkomst (de boomsoort heeft een groot groeigebied in Zuid- en Midden-Europese gebergten). Dat gebruik van materiaal van niet-autochtone herkomst wordt tegenwoordig niet erg gewaardeerd. Niet alleen in het gehele duingebied, maar ook in de rest van Nederland is de boom tegenwoordig bijna overal te vinden. Nu zou er al snel het etiket van invasieve soort aan worden gehangen. Wat betreft invasieve soorten hebben ze in de duinen al meer meegemaakt. Het damhert heeft zich hier gevestigd. Dat moet gebeurd zijn rond 1980 (voor die tijd heb ik ze daar namelijk niet gezien) en de damherten zijn in een paar decennia verworden tot een plaag. Leuk om te zien, dat wel, maar voor de vegetatie (zoals ik die kende uit mijn jeugd) een drama. Na jaren gedoe in de gemeenteraad van Amsterdam (het zijn hun duinen tenslotte) is dan eindelijk besloten wat aan al die herten te doen. Net als (destijds) de damslapers, worden nu ook de damherten aangepakt.

De AWduinen en ook de website zijn het bezoeken waard. Zie: https://awd.waternet.nl/bezoekersinfo/