Nederland staat bekend als bomenarm land. Het aantal oude en dikke bomen dat wij huisvesten is gering in vergelijking met bijvoorbeeld onze oosterburen. In ons dichtbevolkte land halen bomen veelal geen hoge leeftijden omdat hun voortbestaan continu wordt bedreigd. Bijvoorbeeld door nieuwbouw, landbouwintensivering, of het typisch Nederlandse ‘netheidssyndroom’, waarbinnen weinig ruimte is voor oude, kromme, veterane bomen. Toch zijn er in Nederland nog plekjes te vinden met een weelderige rijkdom aan monumentale bomen, waar je je ogen uit kunt kijken qua bomenpracht. Met kop en schouders steekt hierboven uit een eeuwenoud landgoed verscholen in de buitengebieden van Twente: Twickel.

Delden en Twickel
Onder de rook van Hengelo ligt het landgoed Twickel, van oudsher onlosmakelijk verbonden met het naburige stadje Delden. Met zijn 6700 hectare is Twickel het grootste particuliere landgoed van Nederland. Het is een van de weinige voorbeelden van een stukje onaangetast Nederland, waar het soms lijkt alsof de tijd een paar eeuwen heeft stilgestaan, en waar het oude cultuurlandschap met onregelmatige percelen, heggen en houtwallen in stand is gehouden. Twickel en Delden vormen een uniek stukje Nederland, welke al vele jaren bekend staat om zijn grote hoeveelheid aan oude en dikke Eiken. Delden en omstreken heeft namelijk de hoogste concentratie dikke Eiken van Nederland. Er staan minstens 21 Eiken met een omtrek van meer dan 5 meter op een oppervlak van nog geen 1700 hectare, terwijl er van zulke bomen in de provincies Friesland, Groningen, Flevoland en Zeeland voor zover we weten niet één staat. Het is een waar paradijs voor de bomenliefhebber. Veel van deze majestueuze Eiken staan op de erven van één van de vele pachtboerderijen van Twickel. Ook in de bebouwde kom van het stadje Delden staan meerdere kolossale Eiken. Deze stonden vroeger ook op boerenerven van Twickel, maar zijn later opgeslokt door nieuwbouw. Een mooi voorbeeld hiervan is de bekende Kozakkeneik, met een omtrek van 7,5 meter één van de dikste Eiken van het land. Het verhaal gaat dat de Kozakken in de holle stam hebben gescholen tijdens de Napoleontische bezetting.

Van inkomstenbron naar erfgoed
Hoe kan het dat specifiek op deze plek in Nederland zoveel oude Eiken staan, en bovendien dat deze al die jaren gespaard zijn gebleven? Het antwoord ligt in de visie en het beheer van de eigenaren van Twickel. Zij zijn door de eeuwen heen altijd zeer zuinig geweest op hun eikenhout. Het diende namelijk een belangrijk financieel doel binnen het landgoed; eikenhout is immers veel waard. Op de boerderijen van Twickel werden pachters verplicht eikenbomen te planten op hun erven, welke 100-200 jaar later gekapt konden worden voor bijvoorbeeld de (her)bouw van boerderijen. Om al het hout te verwerken heeft Twickel ook zijn eigen houtzagerij. Je kunt wel stellen dat Twickel een duidelijke langetermijnvisie had. In 1953 droeg de barones van Twickel het gehele landgoed over aan stichting Twickel, nadat er geen nazaten meer waren om het over te nemen. Het belangrijkste doel van de stichting luidt ‘het behoud van Twickel als natuurreservaat en cultuurmonument en handhaving van haar historische betekenis’. Mede door deze wens van de barones staan de Eiken er vandaag de dag nog steeds, en zijn de bomen natuur- en cultuurhistorisch erfgoed geworden.

Bakspiekereik
Op erve Scholten in Breckelenkamp, een van de oude boerderijen van Twickel, staat misschien wel de markantste boom van het hele landgoed. Dit is een boom met een bijzonder verhaal. De ongeveer 200 jaar oude Zomereik groeit dwars door het dak van een voormalig bakkershuisje (de bakspieker) heen. Het huisje dateert uit 1738, en lange tijd heeft de Eik vlak ernaast gegroeid. Rond 1900 vroeg de toenmalige pachter toestemming aan de barones van Twickel om het huisje uit te breiden met een varkenshok. Aangezien de Eik in de weg stond van de uitbreiding mocht dit niet zomaar. Alleen op voorwaarde dat de boom bleef staan mocht de boer zijn bakspieker uitbreiden, wat als gevolg had dat het varkenshok simpelweg om de boom heen werd gebouwd. Vandaag de dag, meer dan een eeuw later, staat de boom er nog steeds. De inmiddels forse stam begint door de steeds maar toenemende omvang langzaam de muur en de dakpannen weg te duwen. Met een omtrek van 4,4 meter is dit beslist niet de dikste of oudste Eik van Twickel. Het is echter wel typerend voor het strenge bomenbeleid van Twickel, en laat op een hele directe manier zien hoe zuinig het landgoed altijd is geweest op zijn Eiken.

Over de oude Eiken van Delden is ook een aflevering van de podcast Eik & Ik verschenen. Te beluisteren via alle bekende podcastplatforms of eo.nl/podcasts/eik-en-ik