Ik weet niet meer waar, maar ik had een enthousiaste recensie gelezen of gehoord (bij het radioprogramma ‘Vroege Vogels’ misschien) over dit boek van Charles Darwin. Voor het eerst een Nederlandse vertaling van dit indertijd (eind 19e eeuw) zeer populaire boek.
Door een aantal boeken over Darwin en zijn werkwijzen ben ik een echte fan van hem geworden. Allereerst zijn biografie (Darwin, de biografie, A. Desmond & J. Moore, 2009) waar ik van heb gesmuld en daarna het boek van Norbert Peeters over de plantenleer van Charles Darwin (Botanische Revolutie, 2016), ook een echte aanrader.
Darwins wormenboek is een echte klassieke wetenschappelijke publicatie zoals gebruikelijk was in zijn tijd. Het is interessant te lezen hoe secuur hij alles over de wormen en hun belang in de natuur onderzoekt en opschrijft. Het begint met de ‘geologische kracht’ van wormen, zoals Darwin dat noemt. Dan onderzoekt hij ‘wat doen wormen eigenlijk?’. Daarna komt hij tot de conclusie dat wormen ‘beschermers van archeologische objecten’ zijn. Ten slotte besteedt hij ruim aandacht aan de ‘anatomie en gedrag van wormen’.
Als zijn boek uitkomt begin oktober 1881 volgen er in no time een aantal bijdrukken: 5 november zijn er al 3500 exemplaren verkocht. In 1882 verschijnen er al vertalingen in het Frans, Italiaans, Duits en Russisch en in de 20e eeuw in het Japans en Chinees.
Het uitgebreide voorwoord bij de Nederlandse vertaling door Toon van der Ouderaa vat het succes van het boek helder samen. ‘Het succes van het boek zal ook te maken hebben gehad met de talloze recensies die in allerlei kranten en tijdschriften gepubliceerd werden. In de laatste drie maanden van 1881 verschenen er zo’n vijftig recensies, waarvan een tiental in Duitsland. Het onderwerp, de simpele regenwormen die iedereen in het park of zijn tuin kan zien (of althans de wormhopen ervan), de geduldige waarnemingen die iedereen kan doen en de eenvoudige maar doordachte experimenten, spreken een breed publiek aan’ (pag vii).
Ik begon enthousiast met lezen, maar allengs werd ik eerlijk gezegd toch steeds minder enthousiast. Hoewel gebruikelijk in die tijd, vond ik het op den duur langdradig worden. De laatste hoofdstukken heb ik ‘diagonaal gelezen’, dat wil zeggen globaal en hier en daar een alinea. Komt misschien omdat ik als moderne wetenschapper meer van kort en bondig houd. Ik laat het dus graag aan de lezer over om zelf te oordelen. Overigens, voor elke boom- en plantliefhebber is het mijns inziens belangrijk en interessant om van alles te weten over het enorme belang van ‘de regenworm’ in de natuur.
Darwin, C. (1882). Humusvorming door wormen, met observaties over hun levenswijze. Vertaald door Toon van der Ouderaa, 2019. € 19.90 ISBN 978-90-90-32605-4
https://www.boekengilde.nl/ (uitgegeven in eigen beheer).