Afgelopen zomer kreeg ik dit boek te leen, het zou ‘echt iets voor mij zijn’. Ik was in eerste instantie niet zó enthousiast, met name vanwege de ondertitel. Toen ik zag dat een van de auteurs Stefano Mancuso was, ging er een lichtje branden. Van hem had een jaar geleden een boekje gelezen en besproken in AV (2020, 4: 48): De universele rechten van de plant. Een boekje dat ik met plezier had gelezen.
Dus besloot ik Briljant groen te lezen. En eerlijk is eerlijk: het is een heel interessant boek. De manier waarop tegen planten wordt aangekeken, is heel anders dan ik mijn hele leven heb geleerd en heb gedaan. Planten gewoon vergelijken met dieren is ongewoon voor mij. Maar ik moet zeggen dat de auteurs dit heel lezenswaardig, informatief en overtuigend doen. Ik heb een hekel aan het toeschrijven aan planten van allerlei ‘menselijke of dierlijke eigenschappen’. In de trant van voelen, zoeken, denken et cetera. Mancuso en Viola gebruiken dergelijke termen ook. Ze beginnen echter met duidelijk uit te leggen dat planten geen mensen of dieren zijn, maar dat ze planten bekijken met een evolutionaire bril. Zoals we tegenwoordig ook naar dieren (inclusief de mens) kijken. Planten zijn ‘vastzittende’ organismen (en daarin verschillen ze essentieel van dieren) die evenals dieren een evolutie van honderden miljoenen jaren achter de rug hebben. En dus hebben planten, net als dieren, allerlei eigenschappen en strategieën ontwikkeld om te overleven en hun genen door te kunnen geven aan volgende generaties.
De eerste zinnen van de inleiding zeggen genoeg: ‘Zijn planten intelligente wezens? Zijn ze in staat problemen op te lossen? Communiceren ze met hun omgeving, met andere planten, insecten en hogere diersoorten? Of zijn het passieve organismen zonder gevoel en zonder een greintje individueel en sociaal gedrag?’ Het mag duidelijk zijn wat de auteurs in de rest van het boek uitleggen bij het beantwoorden van deze vragen.
Het enige moment dat ik verbaasd was, was tijdens het lezen van het laatste hoofdstuk ‘De intelligentie van planten’. Daar volgt een warm pleidooi wat de wortels van een plant allemaal doen en kunnen. Een citaat: ‘Laten we kijken naar de wortel, het deel van de plant dat volgens Darwin een groot besluitvormend en leidinggevend vermogen bezit. Algemeen wordt erkend dat de punt van de wortel, of worteltop, de functie heeft om ondergrondse groei te sturen en in de bodem te zoeken naar water, zuurstof en voedingsstoffen’ (p.138). Wat me verwonderde was dat in de rest van het hoofdstuk op geen enkele wijze wordt gesproken over de symbiose van wortels met mycorrhiza. Jammer, want ik had graag hun visie gelezen over de interactie van schimmels en wortels.

Het moge duidelijk zijn: iedereen die bereid is op een andere, nieuwe manier naar planten te kijken dan gebruikelijk, beveel ik dit boek van harte aan. (KS)

Stefano Mancuso en Alessandra Viola (2013/2017). Briljant groen. De intelligentie van planten. Uitg. Cossee, Amsterdam. € 20. ISBN 978 9059368569.

Opnieuw een prachtig uitgegeven en geïllustreerd boek van de KNNV uitgeverij. Het is bedoeld om veel voorkomende bomen en struiken op naam te kunnen brengen. In totaal gaat het om 139 soorten, waaronder 26 coniferen.
Eén pagina per soort, een korte beschrijving en verder foto’s van de gehele plant, van de bloeiwijzen, van de bladeren en van de zaden en vruchten. Ook wordt vermeld of een boom één-of tweehuizig is en of de bloemen één- of tweeslachtig zijn.
Het inleidend hoofdstuk is heel informatief en behandelt kort en bondig allerlei essentiële dendrologische zaken als het groeiproces, het economische belang, herkomst, de anatomie van wortel, blad, bloem, vruchten en zaden. Het tweede hoofdstuk ‘Begrippen’ gaat over specifieke eigenschappen van naaldbomen en van loofbomen. Daarna volgt hoofdstuk 3 ‘Determineren’. Hierin wordt helder uitgelegd hoe de determineertabellen te gebruiken. Geadviseerd wordt dit hoofdstuk goed te lezen om daarna makkelijker de plant op naam te kunnen brengen. Dan volgen de 139 foto-pagina’s, te beginnen met Abies grandis en eindigend met Viburnum opulus.
Ik denk dat dit een heel goede benadering is. Met dit boekje kun je een groot deel van het jaar de boom of struik op naam brengen, uiteraard niet in de maanden dat de loofbomen hun bladeren hebben laten vallen. Dus opnieuw een boekje dat ik van harte kan aanbevelen.
Tot slot nog dit. De auteur bedankt uitvoerig ‘onze’ Cees van der Linden voor het kritisch lezen van de teksten: ‘Met name de vele inhoudelijke opmerkingen zijn zeer nuttig geweest.’ Voor mij een extra garantie dat de informatie correct is.

Bremer, Arie van den (2020). Basisgids Bomen en Struiken. Bloemen, vruchten en zaden. KNNV uitgeverij, Zeist. € 23,50. ISBN 9789050117302.

Zelden heb ik zo’n degelijk en fraai geïllustreerd dendrologisch boekwerk in handen gehad als het nieuwe boek van Andreas Bärtels. Deze bekende Duitse dendroloog en fotograaf had al een rijk oeuvre op zijn naam en nu kwam hij op 90-jarige leeftijd met dit schitterende boek. Het omvat alles wat je maar over het geslacht Malus kunt bedenken: de morfologie, taxonomie, palaeobotanie, cultuurgeschiedenis, cultuur, ziekten en plagen en, heel bijzonder, de appel in mythen, bijbel, spreekwoorden, gedichten, sprookjes en vertellingen. Na wat je met 85 pagina’s een lange inleiding zou kunnen noemen worden de soorten, hybriden en cultivars uitgebreid beschreven en geïllustreerd. Naast de vele foto’s is het boek ook verrijkt met kleurtekeningen van wilde soorten en hybriden uit het ‘Archiv Fischer’ vervaardigd in het Institut für Obstzüchtung in Naumburg.

Het geslacht Malus is een moeilijk geslacht als het over ziekten en plagen gaat, met name schurft en meeldauw. De auteur besteedt er bij de beschrijvingen zeker de nodige aandacht aan, maar ontwijkt het in de beschrijvingen bij bepaalde cultivars op te merken dat ze echt gevoelig zijn voor schurft of meeldauw. Het blijft meestal bij licht gevoelig. In twee uitgebreide tabellen met het gehele sortiment worden de bloem- en vruchtkleur weergegeven. Zo’n tabel over ziektegevoeligheid mis ik wel. In de tabellen zijn soms merknamen gebruikt waar ook een goede cultivarnaam gebruikt had kunnen worden, bijvoorbeeld Malus PERPETU in plaats van Malus ‘Evereste’.
Maar het blijft echt genieten met zo’n compleet en bovendien zeer goedkoop boek (van maar liefst 528 pagina’s), waarvan het voorwoord werd geschreven door Eike Jablonski, de huidige president van de Deutsche Dendrologische Gesellschaft.
Bärtels, Andreas (2021). Wild und Zieräpfel. Üppige Pracht für Gärten und Parks. Quelle & Meyer Verlag GmbH & Co Wiebelsheim. € 31,63. ISBN 9783494018300.