Mijn grote passie is de flora van Australië. Eucalyptus maakt daar een belangrijk onderdeel van uit en ik heb in de loop van de tijd dan ook een aardig aantal eucalyptussen verzameld. Het geslacht is inheems in Australië, waar het de dominante boomsoort is. Het tropische noorden, de woestijnen in het centrum, de mediterrane zuidkust: overal kun je ze vinden. Er zijn meer dan 850 soorten bekend, variërend van twee meter hoge struikjes tot bomen van meer dan 100 meter. Ze hebben alle gemeen dat het blad de kenmerkende mentholgeur verspreidt als het gekneusd wordt. Dit geldt overigens voor alle geslachten uit de familie van de Myrtaceae waartoe Eucalyptus behoort.
Een andere eigenaardigheid van eucalyptussen is dat het jeugdblad vaak anders is dan het volwassen blad. We hadden ooit een Eucalyptus nitens in ons arboretum staan waar bezoekers verward naar stonden te kijken: het onderste deel van de boom zag er heel anders uit dan het bovenste deel. Was de boom geënt of zo? Nee, de boom was pas op latere leeftijd met het volwassen blad begonnen dat anders van kleur en vorm was, vandaar het verschil in uiterlijk. Ik heb helaas geen foto van de situatie gemaakt en een jaar later is de boom omgewaaid. Waarschijnlijk kwam hij uit een te kleine pot met als resultaat een slecht wortelsysteem.

Winterhard
Het merendeel van de eucalyptussen is helaas niet geschikt voor ons klimaat en zal vorstvrij overwinterd moeten worden. Indien men die optie heeft zijn er echter eindeloos veel mogelijkheden.
Een eucalyptus die nog wel eens als tuinplant wordt aangeboden is E. gunnii. Een prachtige boom die snel groeit maar, helaas, in het algemeen het loodje legt als het kouder wordt dan ongeveer -10°C. Uit Frankrijk komt echter een selectie van deze soort die wel goed winterhard is: E. gunnii ‘Azura’. Deze heeft in ons arboretum (Merrigum, in Midden-Limburg) de koude serie winters rond 2013 zonder enige schade overleefd.
Andere soorten die het proberen waard zijn en die bij ons de koudste winters ook zonder kleerscheuren zijn doorgekomen, zijn E. gregsoniana en twee E. pauciflora ondersoorten: ssp. debeuzevillei en ssp. niphophila. E. camphora var. humeana kan niet goed tegen de strenge kou maar loopt als het in het voorjaar warmer wordt als een dolle weer uit vanuit de grond en vormt dan snel nieuwe stammen. Na milde winters is er geen schade en groeit de boom vrolijk tot enorme proporties. E. perriniana, E. archeri, E. parvifolia en E. stellulata staan al een aantal jaren in de tuin maar hebben nog geen echt koude winters doorgemaakt.
De E. pauciflora ondersoorten vormen allemaal prachtige bomen met witte afbladderende stammen en langwerpig sikkelvormig grijsgroen blad. E. gregsoniana blijft kleiner en heeft groener blad maar wel rode takjes wat een mooi contrast geeft, vooral als de boom bloeit. E. gunnii ‘Azura’ is vooral erg mooi als hij continu gesnoeid wordt. Het volwassen blad is namelijk ‘gewoon’ groen en de bast is bruin – wel mooi afbladderend – maar het jeugdblad is klein, rond en blauwgrijs: ideaal als snijgroen.
Wellicht ten overvloede: de winterhardheid hangt sterk af van de grondsoort en de mate van beschutting. Op zandgrond op een beschutte plaats zullen de bomen meer kou kunnen hebben dan volop in de (oosten)wind op de kleigrond.

Bloei
De bloemkleur bij eucalyptussen kan heel variabel zijn: paars, rood, roze, geel, wit en alle schakeringen daartussenin. De winterharde soorten bloeien echter allemaal wit. Niet heel opvallend, maar van dichtbij zijn de bloemen kleine kunstwerkjes. De bloeitijd is in Nederland nogal variabel; soms in het najaar, soms ’s winters en soms in het voorjaar. Ik heb bij onze bomen nog geen regelmaat kunnen ontdekken. De bloemen verschijnen aan de dunne takjes in de oksels van de bladeren maar bij sommige soorten ook aan de stam. Ze zijn bij ons zeer aantrekkelijk voor hommels en bijen aangezien ze veel nectar bevatten. In Australië komen er voornamelijk nectar etende vogels en buideldieren op af die daarmee voor de bestuiving zorgen.
Net als bij de meeste Myrtaceae bestaat de bloem voornamelijk uit meeldraden. Eucalyptusbloemen zijn extra bijzonder omdat de kroon- en kelkbladen vergroeid zijn tot een soort kapje dat eraf valt als de meeldraden zich ontvouwen. De bloem is als het ware goed bedekt door dat kapje en daar komt ook de naam Eucalyptus vandaan: eu=goed, kalyptos=bedekt.

Snoei
Zoals hierboven is aangestipt: de meeste eucalyptussen kunnen goed tegen snoei. Ze lopen, net als na een bosbrand, weer snel uit vanuit slapende knoppen onder de bast of vanuit de zgn. lignotuber, een verdikking van de stam vlak boven de grond.
Eucalyptussen groeien de eerste jaren erg snel en aangezien ze ook nog eens sterk van andere bomen weg groeien willen ze nog wel eens scheef gaan staan. Een stevige paal kan de boel in de hand houden. Mocht het toch helemaal uit de hand zijn gelopen dan kan de boom vlak boven de grond worden afgezaagd waarna de uitlopers beter begeleid kunnen worden. Een waarschuwing: men zegt dat die nieuwe scheuten wat minder windvast zijn dan de oorspronkelijke stam, zelf hebben we daar nog geen ervaring mee.
E. gunnii ‘Azura’ kan zoals gezegd steeds worden teruggesnoeid om het mooie jeugdblad te behouden. Houd er rekening mee dat de boom dan niet zal gaan bloeien. Snoei zeker twee keer per jaar om te voorkomen dat de boom één dikke tak gaat vormen die weer de lucht in gaat.

Vermeerdering
Eucalyptussen zijn niet tot nauwelijks te stekken. E. gunnii ‘Azura’ wordt uit stek vermeerderd om de winterharde eigenschappen te behouden, maar hoe men dat doet? Dat is een goed bewaard geheim.
Zaaien gaat in het algemeen gemakkelijk. Niet-winterharde soorten kiemen meestal binnen een week bij kamertemperatuur, oppervlakkig gezaaid in vochtige zaaigrond. De winterharde soorten hebben een koude-behandeling nodig. Zaai ze in het najaar in een pot met zaaigrond, eventueel vermengd met zand en beschermd tegen slakken, en laat de pot in de winter buiten staan. Zorg ervoor dat het zaaisel niet uitdroogt maar het mag ook niet kletsnat zijn omdat de zaden dan verstikken. De pot zes weken in de koelkast laten staan of in elk geval totdat er zaden gekiemd zijn is ook een optie. Pot zaailingen op zodra ze goed te hanteren zijn. Ze kunnen al twee jaar na het zaaien bloeien.

Kwekerijen/tuinen die zich specialiseren in (winterharde) eucalyptussen:
Kwekerij ‘De Groene Prins’, Kwikkels 3, 8341 SK Steenwijkerwold, www.degroeneprins.nl
Kwekerij ‘Koala’, De Pol 13, 8337 KS De Pol, www.eucalyptuskwekerijkoala.nl
Merrigum, Dries 22, 6086 AW Neer, www.merrigum.com

Literatuur
Dean Nicolle (2016). Smaller Eucalypts for Planting in Australia, Lane Print & Post, Adelaide.
John Wrigley & Murray Fagg (2010). Eucalypts a Celebration, Allen & Unwin, Crows Nest.