In de reeks ernstig bedreigde soorten aandacht voor de Amerikaanse essen. Hoewel Fraxinus americana in dit verband de belangrijkste soort is, is het ernstig gesteld met alle essen in het oosten van Noord Amerika. In 2017 werden ze op de IUCN Rode Lijst geplaatst als critically endangered, ernstig bedreigd. De oorzaak is een uit China afkomstige boktor. Ook in Rusland vond al een uitbraak plaats.

In de VS kreeg deze boktor Agrilus planipennis, de naam Emerald ash borer. Hij werd voor het eerst aangetroffen aan het eind van de negentiger jaren van de twintigste eeuw in de staat Michigan. Hij greep zeer snel om zich heen in de loofbossen van het noordoosten van de VS die rijk zijn aan essensoorten met als hoofdsoort Fraxinus americana. Alleen al in de staat Ohio werd het aantal essen geschat op 3,8 miljard bomen. In de tien volgende jaren (2000-2010) verwoestte de boktor 90% van de essen. De boomkwekers in Ohio hadden een enorme strop want vijf miljoen essen waren van de ene op de andere dag onverkoopbaar. De boktor zelf vreet van de bladeren en richt niet veel schade aan, maar het zijn de larven die door de bast binnendringen in het hout. In een rekenmodel is de snelheid van uitbreiding weer te geven. Als in een bos met gezonde bomen infectie plaatsvindt, kan in twee jaar 5% van de bomen worden aangetast, weer twee jaar later is dat al 50% en na nog eens twee jaar is dat 98%. In totaal dus in zes jaar tijd. Niet alle bomen gaan dood en er is volop onderzoek om overlevers op te sporen en te volgen, ook voor veredelingsonderzoek. Voorlopig heeft echter de schade door de boktor het beeld van de bosgebieden in het noordoosten van de VS dramatisch veranderd.

Chinese oorsprong
De boktor is afkomstig uit Noord-China, het thuisland van onder andere F. chinensis en F. mandshurica. Ook daar ziet men aantasting, maar de sterfte is beperkt. De boktor blijkt buiten Noord-China ook in Japan, Taiwan en Korea aanwezig te zijn. Onderzoek richt zich vooral op mogelijke resistentie van de twee soorten. Belangrijker is op dit moment onderzoek naar mogelijke parasieten van de boktor en dat lijkt perspectieven te hebben. Onderzoekers vonden dat onder andere de parasitaire wesp Spathius galinae de eieren van de boktor infecteert, wat tot 50% reductie kan leiden. Ook in de VS vond onderzoek met deze sluipwesp plaats. Intussen is gebleken dat ook in de VS door 24 soorten inheemse sluipwespen de eieren worden geparasiteerd, maar vergeleken met S. galinae is het resultaat gering.

Volgt Europa Amerika?
In juni 2003 vond men de eerste boktorren in de straten van Moskou. Met een snelheid van ruim 40 km per jaar heeft het insect zich verder verspreid in alle richtingen. In 2012 is de grens met Wit-Rusland overschreden en in 2013 werd de grens met Oekraïne bereikt. Europa zit nu met een dubbel probleem want een andere Chinese parasiet, de schimmel Chalara fraxinae, zorgt al voor massale essensterfte. De vrees is dat in bosgebieden waar beide plagen voorkomen de schade nog sterker is. De door essentaksterfte al verzwakte bomen kunnen door de boktor snel de genadeklap krijgen. Een gelukkige bijkomstigheid is dat in Europa de parasitaire wesp Spathius polonicus ook zeer effectief de eieren van boktor kan infecteren tot wel 50%. Met de ervaringen in Rusland is wel gebleken dat de Europese essensoorten niet resistent zijn tegen aantasting door de boktor. Het lijkt wel zeker dat binnen een aantal jaren de boktor ook de Nederlandse grens zal overschrijden. Europese onderzoekers zijn al begonnen met onderzoek.

Literatuur
Kathleen S. Knight et al. (2014). ‘Monitoring Ash (Fraxinus spp.) Decline and Emerald Ash Borer (Agrilus planipennis) Symptoms in Infested Areas’ (https://www.fs.fed.us/nrs/pubs/gtr/gtr_nrs139.pdf).
Therese M. Poland and Deborah G. McCullough (2006). ‘Emerald Ash Borer: Invasion of the Urban Forest and the Threat to North America’s Ash Resource’ (https://www.nrs.fs.fed.us/pubs/jrnl/2006/nc_2006_Poland_003.pdf).
Marina J. Orlova-Bienkowskaja en Andrzej O. Bieńkowski (2018). ‘Modeling long-distance dispersal of emerald ash borer in European Russia and prognosis of spread of this pest to neighboring countries within next 5 years’ (https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/ece3.4437).