In de reeks ernstig bedreigde soorten aandacht voor de Amerikaanse essen. Hoewel Fraxinus americana in dit verband de belangrijkste soort is, is het ernstig gesteld met alle essen in het oosten van Noord Amerika. In 2017 werden ze op de IUCN Rode Lijst geplaatst als critically endangered, ernstig bedreigd. De oorzaak is een uit China afkomstige boktor. Ook in Rusland vond al een uitbraak plaats.

In de VS kreeg deze boktor Agrilus planipennis, de naam Emerald ash borer. Hij werd voor het eerst aangetroffen aan het eind van de negentiger jaren van de twintigste eeuw in de staat Michigan. Hij greep zeer snel om zich heen in de loofbossen van het noordoosten van de VS die rijk zijn aan essensoorten met als hoofdsoort Fraxinus americana. Alleen al in de staat Ohio werd het aantal essen geschat op 3,8 miljard bomen. In de tien volgende jaren (2000-2010) verwoestte de boktor 90% van de essen. De boomkwekers in Ohio hadden een enorme strop want vijf miljoen essen waren van de ene op de andere dag onverkoopbaar. De boktor zelf vreet van de bladeren en richt niet veel schade aan, maar het zijn de larven die door de bast binnendringen in het hout. In een rekenmodel is de snelheid van uitbreiding weer te geven. Als in een bos met gezonde bomen infectie plaatsvindt, kan in twee jaar 5% van de bomen worden aangetast, weer twee jaar later is dat al 50% en na nog eens twee jaar is dat 98%. In totaal dus in zes jaar tijd. Niet alle bomen gaan dood en er is volop onderzoek om overlevers op te sporen en te volgen, ook voor veredelingsonderzoek. Voorlopig heeft echter de schade door de boktor het beeld van de bosgebieden in het noordoosten van de VS dramatisch veranderd.

Chinese oorsprong
De boktor is afkomstig uit Noord-China, het thuisland van onder andere F. chinensis en F. mandshurica. Ook daar ziet men aantasting, maar de sterfte is beperkt. De boktor blijkt buiten Noord-China ook in Japan, Taiwan en Korea aanwezig te zijn. Onderzoek richt zich vooral op mogelijke resistentie van de twee soorten. Belangrijker is op dit moment onderzoek naar mogelijke parasieten van de boktor en dat lijkt perspectieven te hebben. Onderzoekers vonden dat onder andere de parasitaire wesp Spathius galinae de eieren van de boktor infecteert, wat tot 50% reductie kan leiden. Ook in de VS vond onderzoek met deze sluipwesp plaats. Intussen is gebleken dat ook in de VS door 24 soorten inheemse sluipwespen de eieren worden geparasiteerd, maar vergeleken met S. galinae is het resultaat gering.

Volgt Europa Amerika?
In juni 2003 vond men de eerste boktorren in de straten van Moskou. Met een snelheid van ruim 40 km per jaar heeft het insect zich verder verspreid in alle richtingen. In 2012 is de grens met Wit-Rusland overschreden en in 2013 werd de grens met Oekraïne bereikt. Europa zit nu met een dubbel probleem want een andere Chinese parasiet, de schimmel Chalara fraxinae, zorgt al voor massale essensterfte. De vrees is dat in bosgebieden waar beide plagen voorkomen de schade nog sterker is. De door essentaksterfte al verzwakte bomen kunnen door de boktor snel de genadeklap krijgen. Een gelukkige bijkomstigheid is dat in Europa de parasitaire wesp Spathius polonicus ook zeer effectief de eieren van boktor kan infecteren tot wel 50%. Met de ervaringen in Rusland is wel gebleken dat de Europese essensoorten niet resistent zijn tegen aantasting door de boktor. Het lijkt wel zeker dat binnen een aantal jaren de boktor ook de Nederlandse grens zal overschrijden. Europese onderzoekers zijn al begonnen met onderzoek.

Literatuur
Kathleen S. Knight et al. (2014). ‘Monitoring Ash (Fraxinus spp.) Decline and Emerald Ash Borer (Agrilus planipennis) Symptoms in Infested Areas’ (https://www.fs.fed.us/nrs/pubs/gtr/gtr_nrs139.pdf).
Therese M. Poland and Deborah G. McCullough (2006). ‘Emerald Ash Borer: Invasion of the Urban Forest and the Threat to North America’s Ash Resource’ (https://www.nrs.fs.fed.us/pubs/jrnl/2006/nc_2006_Poland_003.pdf).
Marina J. Orlova-Bienkowskaja en Andrzej O. Bieńkowski (2018). ‘Modeling long-distance dispersal of emerald ash borer in European Russia and prognosis of spread of this pest to neighboring countries within next 5 years’ (https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/ece3.4437).

In de nieuwe rubriek ‘Bedreigde boomsoorten’ willen we aan de hand van een aantal frappante voorbeelden aandacht schenken hoe het is gesteld met de houtige gewassen van de gematigde zone. Vrijwel over de gehele linie neemt van veel soorten het aantal exemplaren af. De International Union for the Conservation of Nature (IUCN) onderscheidt daarbij een aantal categorieën.

De IUCN Rode Lijst van bedreigde soorten is de meest uitgebreide informatiebron over de status van soorten. Deze Rode Lijst informeert over bedreigingen, ecologische eisen en leefgebieden van soorten, en over beschermingsmaatregelen die genomen kunnen worden om uitsterving tegen te gaan of te voorkomen. De lijst wordt samengesteld aan de hand van een objectief systeem voor de beoordeling van het risico op uitsterven van een soort. Soorten worden, volgens een gestandaardiseerd proces, beoordeeld met de strenge categorieën en criteria van de IUCN Rode Lijst. Dit garandeert de hoogste standaarden van wetenschappelijke documentatie, informatiebeheer, deskundige beoordeling en onderbouwing. De Rode Lijst staat wereldwijd bekend als het meest gezaghebbende naslagwerk met betrekking tot de status van de biodiversiteit.
Het doel van de lijst is tweeledig. Enerzijds om het grote publiek bewust te maken van het belang van (bedreiging van de) biodiversiteit. Daarnaast om te bereiken dat de internationale gemeenschap tracht deze soorten van de ondergang te redden. Bij de bedreigde soorten zijn vier categorieën te onderscheiden: ernstig bedreigd (kritiek), bedreigd, kwetsbaar en gevoelig. Op het internet is volop informatie te vinden over het werk van de IUCN.
In deze jaargang van Arbor Vitae komen enkele van de categorie ‘ernstig bedreigde’ soorten aan de orde, om te beginnen Torreya taxifolia.

Torreya taxifolia
Het geslacht Torreya hoort thuis in de Taxacaeae en telt zeven soorten. China telt vier soorten. Hiervan is T. jackii bedreigd en T. fargesii kwetsbaar. De situatie van T. grandis is stabiel en van de recent beschreven T. parvifolia zijn geen nadere gegevens bekend. T. nucifera hoort thuis in Japan. Hoewel de aantallen afnemen is bij deze soort nog geen sprake van bedreiging. Noord-Amerika telt twee soorten die beide bedreigd zijn. T. californica is een zeldzame soort met een versnipperd areaal en daardoor kwetsbaar.
De situatie van de tweede Amerikaanse soort T. taxifolia heeft sterk de aandacht getrokken. De soort, ter plaatse bekend als de stinking cedar, heeft een klein areaal in Texas langs de Apalachicola rivier en aangrenzend nog een strookje in de staat Georgia. Een schimmel heeft sinds 1950 de populaties gedecimeerd. Er vindt ook nauwelijks zadenproductie meer plaats. In 1984 kreeg ze in de VS de status van bedreigde soort. In 1997 was er een publicatie waarin ze aangeduid werd als ’s werelds meest bedreigde conifeer. Pogingen tot herintroductie leken weinig succesvol. In 2004 lanceerden Conny Barlow en Paul S. Martin een plan voor wat ze noemden assistant migration onder het motto ‘Bring Torreya taxifolia North Now’. Volgens hen waren de populaties van T. taxifolia een relict van de ijstijd en vormde de klimaatverandering toch al een bijkomend probleem voor overleving. Nieuwe groeiplaatsen konden gerealiseerd worden noordwaarts in de staat Georgia. Protesten konden niet uitblijven. Zelfs als een klein stukje van het areaal met een dertigtal bomen nog in die staat was; het ging evengoed om floravervalsing. Een opposant was prof. Mark Schwarz. Hij vond dat eerst de pogingen om de soort ter plaatse te redden tot het uiterste moesten worden gedaan. Maar met name Conny Barlow was de grote animator om projecten in Georgia te realiseren.
Intussen is er in de VS duidelijk erkenning gekomen voor het uitvoeren van assistant migration. Op grote schaal en met medewerking van diverse botanische tuinen en universiteiten is een groot aantal boompjes opgekweekt. Van de meeste is ook met zekerheid vastgesteld dat de moederbomen uit het oorsprongsgebied zijn.

Literatuur:
Efforts to save Torreya taxifolia (http://www.torreyaguardians.org/save.html).
Conservationists Should Not Move Torreya taxifolia (http://www.torreyaguardians.org/schwartz.pdf).